چاپ

ایرانیان جهان - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
پارسا جعفری| توافق هسته‌ای ایران با گروه 1+5 طی سال‌های اخیر دارای ابعاد بین‌المللی و منطقه‌ای گسترده‌ای بوده است. این توافق‌نامه توجه و تمرکز بازیگران و کشورهای بسیاری را در دو سطح بین‌المللی و منطقه‌ای به خود معطوف کرده و واکنش‌هایی را از سوی آنها به دنبال داشته است. از جمله این کنشگران منطقه‌ای می‌توان به عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی اشاره کرد که طی دهه‌های اخیر نسبت به برنامه هسته‌ای ایران حساسیت‌های خاصی را دنبال کرده‌اند. به گونه‌ای که از ابتدای مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه 1+5 عربستان با همراهی اسراییل همواره تلاش خود را برای شکست این مذاکرات به کار برده و حتی پس از توافق‌نامه برجام نیز مواضع خصمانه خود را به صورت آشکارتری بروز داده‌اند. در پاسخ به چرایی مخالفت عربستان و اسراییل با توافق‌نامه برجام باید بر حاکم بودن انگاره‌های معمای امنیت در چارچوب رویکرد قدرت محور در سیاست خارجی این دو بازیگر بد منطقه‌ای تاکید داشت. در نگاه مبتنی بر معمای امنیتی عربستان و اسراییل هر آنچه که منجر به افزایش قدرت ایران شود به عنوان تهدیدی در جهت کاهش قدرت آنها تلقی می‌شود و توافق هسته‌ای ایران با غرب از نگاه حاکمان سعودی و اسراییلی واجد چنین نگاه امنیتی است. از این رو حاکم شدن چنین دیدگاهی در رویکرد سیاست خارجی آنها نسبت به جمهوری اسلامی ایران باعث شده که ریاض و تل‌آویو در راستای مقابله با برنامه هسته‌ای و به منظور ممانعت از تغییر موازنه منطقه‌ای به نفع ایران در ائتلافی ضد ایرانی به مخالفت با برجام روی آورند. بدون تردید و براساس 4 دلیل عمده زیر اسراییل و عربستان مخالف اصلی برجام بوده و دستور کار نخست سیاست خارجی خود را مسدود کردن راه‌های حل و فصل برنامه هسته‌ای ایران و جلوگیری از اجرای این توافق می‌دانند:
الف) به رسمیت شناخته شدن حق غنی‌سازی اورانیوم و تولید آب سنگین براساس توافق‌نامه برجام و طبق قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل؛ این شاهکار دیپلماسی جمهوری اسلامی که توانسته این حق مسلم کشور را در عرصه بین‌المللی به رسمیت بشناسد از خط قرمز اسراییل به عنوان تنها رژیم دارنده بمب هسته‌ای در خاورمیانه همچنین عربستان که در رقابت تنگاتنگی با ایران برای کسب هژمونی منطقه‌ای است، عبور کرده و استراتژی بلندمدت آنها را که به دنبال سلطه بر خاورمیانه‌اند به چالش کشیده است. این کابوس وحشتناک برای رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی باعث شده تا این دولت‌های یاغی با شروع مذاکرات هسته‌ای بر دامنه رویکردهای خصمانه خود نسبت به توافق‌نامه برجام بیفزایند.
ب) خارج کردن ایران از ذیل فصل 7 منشور سازمان ملل؛ بحران هسته‌ای قبل از برجام توانسته بود طی 6 قطعنامه، ایران را در قالب فصل 7 منشور به ‌عنوان کشور تهدید‌کننده صلح و امنیت جهانی قرار دهد. اما برجام، ایران را از این دام خطرناک نجات داده و چهره مطلوبی از جمهوری اسلامی ایران را در سطح بین‌المللی به نمایش گذاشت. از این رو عربستان و اسراییل با تمام قدرت خود تلاش می‌کنند که برجام را به نابودی کشانده و متعاقب آن قطعنامه‌های گذشته احیا شود تا ایران را مجددا در زندان فصل 7 منشور به ‌عنوان تهدیدکننده صلح و امنیت جهانی به گروگان گرفته و جهان را به ‌سمت مقابله با ایران متحد کنند.
پ) لغو تحریم‌های ظالمانه و احیای اقتصاد ایران؛ با برجام ایران توانست از زیر خاکستری از تحریم‌های بین‌المللی خارج شود. از این رو اسراییل و عربستان که همواره ضعف و نابودی اقتصاد ایران نیز از اهداف کلیدی آنها بوده است در دوره کنونی و با زمزمه بازگشت امریکا به برجام و لغو تحریم‌های گسترده اقتصادی از هیچ تلاشی، چه در سطح دیپلماتیکی و چه در سطح نظامی و امنیتی برای عدم‌ احیای برجام و لغو تحریم‌های ایران دریغ نمی‌کنند؛ چراکه به هر حال لغو تحریم‌ها به شکل چشمگیری باعث تقویت جایگاه اقتصادی ایران در منطقه می‌شود. لذا به هر میزان که شدت و دامنه تلاش‌های دیپلماتیک اعضای 1+4 و ایالات متحده امریکا برای احیای برجام و لغو تحریم‌ها افزایش پیدا می‌کند به تبع آن تلاش‌های ضد‌ برجامی اسراییلی‌- سعودی هم پر رنگ‌تر می‌شود.
ت) ایفای نقش موثر ایران در سطح منطقه؛ اسراییل و عربستان با استفاده از دوران ریاست‌جمهوری ترامپ و اهرم خطر هسته‌ای ایران تا حدودی توانسته بودند به برخی از خواسته‌های استراتژیک و حیاتی خود از جمله همراه کردن برخی از کشورهای عربی در مقابله با ایران، برقراری روابط رسمی و دیپلماتیک اسراییل با برخی از کشورهای عربی با توجیه تهدید وجودی ایران برای کل منطقه و... دست یابند. از آنجایی که برجام باعث کاهش اهرم فشار بر ایران و افزایش قدرت منطقه‌ای آن و متحدانش سپس تغییر بیشتر معادلات منطقه‌ای به نفع ایران خواهد شد بنابراین این دو بازیگر با همه توان سعی می‌کنند که این اهرم را از دست ندهند و جهت جلوگیری از بازگشت امریکا به برجام، آغاز پروسه تعامل امریکا با ایران و بهبود روابط ایران در سطح منطقه به ویژه با کشورهای عربی همسایه اقدام کنند. به نظر می‌رسد که مخالفت نتانیاهو و بن‌سلمان با طرح ابتکار صلح هرمز ایران هم در راستای مخالفت با برجام و به همین دلایل است. زیرا طرح صلح هرمز مبنای تشکیل یک سیستم همکاری و امنیت جمعی در خلیج‌فارس بین ایران و 7 کشور عرب همسایه است که منجر به هموار شدن مسیر روابط ایران با کشورهای عرب منطقه خواهد شد و این عمل باعث می‌شود تا ایران از انزوای منطقه‌ای خارج شده و روابط اسراییل با کشورهای عربی را در تنگنا قرار دهد. هر چند اقدامات سران سعودی و اسراییلی نتوانست مانع از انعقاد توافق هسته‌ای با ایران شود اما پس از امضای توافق، این دو بازیگر با استفاده از اهرم‌های در دسترس به ویژه لابی‌های قدرتمند خود در امریکا سعی داشتند تا این توافق را به چالش بکشانند و به‌رغم اینکه در دولت باراک اوباما توفیق چندانی حاصل نکردند اما با روی کار آمدن دولت ترامپ در امریکا، لابی‌های سعودی - اسراییلی فعالیت خود را تشدید کرده و با تهدید پنداشتن ایران علیه امنیت امریکا و متحدان منطقه‌ای آن در خروج دولت دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای با ایران بسیار موثر بوده‌اند. به طوری که عربستان سعودی با کمک اسراییل و برخی کشورهای عربی منطقه، لابی عبری- عربی ساپراک را علیه ایران و برای تخریب روند مذاکرات تشکیل داده تا در کنار لابی آیپک و چهره‌های طرفدار خود در دولت ترامپ، فشار بیشتری بر ایران وارد کنند و چه بسا امریکا را تشویق به اعمال تحریم‌های گسترده‌تری علیه ایران کنند. هم‌اکنون با اعلام صریح دولت بایدن جهت بازگشت به توافق‌نامه برجام و همزمان با آغاز دور جدیدی از مذاکرات ایران و سایر کشورهای عضو برجام در وین شاهد آن هستیم که لابی‌های ایران‌ستیز سعودی- اسراییلی در واشنگتن به تکاپو افتاده‌اند تا با ایجاد یک فضای روانی با استفاده از اهرم‌های در دسترس خود از لغو تحریم‌ها جلوگیری کنند. در این میان آنها با مانور روی موضوعات حساسیت‌برانگیز برای افکار عمومی مانند حمایت ایران از تروریسم یا زندانیان امریکایی در ایران تلاش می‌کنند تا هزینه سیاسی توافق با ایران را به ‌شدت بالا ببرند. به ‌رغم اینکه اکثر کشورهای عضو برجام از بازگشت امریکا به برجام استقبال کرده‌اند و خواهان بازگشت ایران و امریکا به میز مذاکره هستند تا مساله برجام میان گروه 1+5 حل و فصل شود اما دور جدیدی از تلاش‌های وسیع و همه‌ جانبه تل‌آویو و ریاض در ابعاد سیاسی- امنیتی و اقتصادی علیه برجام را شاهد هستیم. به‌ گونه‌ای که آنها تمام تلاش خود را به کار بسته که احیای برجام و لغو تحریم‌ها یا به ‌طور کلی متوقف شود یا اینکه اگر در نهایت موفق به عدم‌ لغو تحریم‌ها نشدند، احیای برجام به‌ گونه‌ای تحقق پیدا کند که منافع اسراییل و عربستان در برجام لحاظ شود. در این چارچوب، مخالفت با حق غنی‌سازی، مخالفت‌های سیاسی- بین‌المللی با برجام، ترور دانشمندان هسته‌ای ایران، سرقت اسناد هسته‌ای و انفجار در تاسیسات هسته‌ای ایران؛ همه بخشی از یک استراتژی واحد به مدیریت رژیم صهیونیستی و آل‌سعود در جهت نابودی توافق‌نامه و عدم بازگشت امریکا به برجام است.