بزرگنمايي:

سرزمین ایرانیان- سرطان به عنوان دومین علت مرگ و میر در سراسر جهان است. بهترین گزینه برای کاهش مرگ و میر ناشی از سرطان، تشخیص آن در مراحل اولیه و قبل از گسترش سلول‌های سرطانی در بدن است.

در حال حاضر بیش از 80 درصد از سرطان‌ها فقط در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شوند. تشخیص زود هنگام سرطان‌ نیاز به انجام غربالگری‌های گسترده، دقیق و ارزان در جوامع دارد. به همین دلیل تحقیقات گسترده‌ای به منظور یافتن روش‌هایی برای دستیابی به این هدف انجام گرفته است.

به گفته‌ی دکتر مسعود آیت اللهی مهرجردی- عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان- هدف از انجام این طرح، یافتن روشی ساده، سریع، حساس و ارزان برای آشکارسازی سلول‌های سرطانی بر اساس زیست نشانگرهایی است که به صورت ویژه بر روی سلول‌های سرطانی بیان می‌شوند.

وی در تأکید ضرورت انجام این طرح عنوان کرد: «در حال حاضر، روش‌های متداول تشخیصی سرطان به دلیل پیچیدگی و هزینه‌های نسبتاً بالا، قابلیت به کارگیری گسترده برای پایش سلامت تمام افراد جامعه را ندارند. به همین دلیل ارائه روشی با این قابلیت‌ها ضروری به نظر می‌رسد.»

روش پیشنهادی در این طرح ویژگی‌های بیان شده برای غربالگری و حد تشخیص مطلوبی دارد. در واقع بر اساس نتایج حاصل شده، این روش قابلیت آشکارسازی و تشخیص حدود 10 سلول سرطانی را درنمونه‌های 60 میکرولیتری دارد.

آیت اللهی مهرجردی با بیان اینکه طرح حاضر در مقیاس آزمایشگاهی و به صورت برون‌تنی انجام شده و هنوز راه طولانی در به کارگیری آن در تشخیص‌های کلینیکی وجود دارد، اظهار کرد: «امید است با توسعه‌ این طرح، آن را در تشخیص زودهنگام و در نتیجه درمان به موقع سرطان‌ها و کاهش مرگ و میر ناشی از این بیماری به کار گرفت.»

وی در ادامه گفت: «استفاده از نانونقاط کربنی و آپتامرها به عنوان گزینشگر هوشمند نوکلئولین و دنبال کردن تغییرات فلوئورسانس به عنوان یکی از حساس‌ترین روش‌های تجزیه‌ای، از نوآوری‌های این طرح نسبت به مطالعات موجود است. زیست نشانگر نوکلئولین، پروتئینی غشایی است که در سلول‌های سرطانی نسبت به سلول‌های سالم بیش از حد بیان(‏‎ overexpress‏) ‏می‌شود.»

آیت اللهی مهرجردی در پایان توضیحاتی در خصوص نحوه ساخت و عملکرد این نانوردیاب بیان کرد و گفت: «در این کار تحقیقاتی، تغییرات شدت فلورسانس نقاط کوانتومی کربنی محصور شده با آپتامر AS1411 در حضور چند نوع سلول سرطانی، از جمله سلول‌های سرطان پستان و رحم، بررسی شده است. آپتامرAS1411 تک رشته کوتاه DNA است که با زیست نشانگر نوکلئولین به طور ویژه برهم‌کنش‌ می‌دهد.

نقاط کوانتمی نیز، نانوذراتی با ابعاد کمتر از 10 نانومتر هستند که قابلیت نشر فلورسانس با بازده بالا را دارند. در این کار پژوهشی، از نقاط کوانتومی کربنی ساخته شده به روش هیدروترمال استفاده شده است. مجاورت این نقاط کوانتومی با رشته‌های آپتامر و در نتیجه برهم‌کنش فیزیکی میان آن‌ها، منجر به خاموشی نسبی فلورسانس نانوردیاب مورد نظر می‌شود. با نزدیک شدن این نانو ردیاب‌ها با سلول‌های سرطانی به نوکلئولین سطحی و برهم‌کنش آپتامرها با نوکلئولین، نانوردیاب آزاد شده و فلورسانس افزایش می‌یابد. گفتنی است که با افزایش تعداد سلول‌های سرطانی، شدت فلورسانس نقاط کربنی افزایش می‌یابد و تغییرات شدت فلورسانس یک افزایش خطی را در محدوده 10 تا 4500 سلول سرطان پستان موشی را در نمونه‌های 60 میکرولیتری نشان می‌دهد. جالب است که روند خطی مشابهی نیز برای سلول‌های سرطانی دیگر، مانند سلول‌های سرطانی تومور دهانه رحم(HeLa) و سرطان پستان انسان(MCF-7) مشاهده می شود.»
حسن متقی- دانشجوی دکترای شیمی تجزیه دانشگاه اصفهان- و دکتر مسعود آیت اللهی مهرجردی-دانشیار شیمی تجزیه دانشگاه اصفهان- و پروفسور فیلیپ بووه- استاد بیولوژی مولکولی از مرکز تحقیقات سرطان لیون فرانسه- در انجام این تحقیقات همکاری داشته‌اند. نتایج این کار در مجله‌ی Scientific Reports با ضریب تأثیر 4/26 (جلد 7، سال 2017، صفحات 1 تا 8) به چاپ رسیده است.