بزرگنمايي:

سرزمين ايرانيان- بهبود جايگاه جهاني ايران در علوم و فناوري نانو از اهداف کلان ســند دوم توســعه فناوري نانو در ايران و دليلي بر اهميت و لزوم رصد و پايش شــاخص‌هاي عمده علم و فناوري نانو در کشــورهاي برتر اســت. اين جايگاه به وسيله سه شاخص از سطح شــاخص‌هاي کلان ارزيابي مي‌شود که به ترتيب به «کميت»، «کيفيت مقالات» و «تعداد اختراعات فناوري نانــو» مي‌پردازند.

بر اساس ارزيابي‌هاي پايگاه داده (WoS (Web of Science  در سال 2016 ميلادي، 8306 مقاله مرتبط با فناوري نانو توسط محققان ايراني در وب آو ساينس نمايه شد که معادل 5.5 درصد از کل مقالات نانو منتشر شــده در ســال 2016 است. ايران با اين سهم از انتشارات نانو با يک رتبه رشد نسبت به سال 2015 در رتبه ششم دنيا قرار گرفت. اين جايگاه در حالي بدست آمده که در سال 2001 و قبل از تاسيس ستاد فناوري نانو که تعداد معدودي از محققان و دانشمندان ايراني با اين فناوري نوظهور آشنا بودند با انتشــار 10 مقاله نانو در رده پنجاه و هفتم دنيا و ششــم منطقه خاورميانه قرار داشتند.

در سال‌هاي بعد ايران همواره يک روند صعودي را در انتشــار علوم نانو طي کرد، بطوري‌که از انتشار ســالانه 10 مقاله نانو به انتشار روزانه 22 مقاله نانويي رسيد. متوسط درصد رشد سالانه مقالات نانو ايران در اين 16 ســال حدود 60 درصد بوده اســت. اين تعداد از مقالات نانو بيش از يک پنجم کل مقالات علمي ايران در WoS را شامل مي‌شوند، در حالي‌که سهم مقالات نانو از کل مقالات دنيا در سال 2016 ميلادي 9 درصد بوده است. اين امر نشان‌دهنده اولويت‌دهي ويژه جمهوري اسلامي ايران به علوم نانو اســت.

جايگاه جهاني ايران در ثبت اختراعات فناوري نانو

ايران در مجموع، 172 اختراع مرتبط با فناوري نانو در دفاتر ثبت پتنت آمريکا و اروپا منتشر کرده است. در ســال 2016 تعداد 10 پتنت‌ محققان نانو ايران در USPTO به ثبت رسيده اســت. علاوه بر اين در همين سال 27 اختراع نانويي ديگر در حال ثبت در اين دفتر هستند که در مجموع 37 پرونده ثبت اختراع مي‌شــوند.

بر اين اســاس رتبه ايران در پتنت‌هاي ثبت شده در USPTO در سال 2016 بيست و چهارم است. اما نسبت تعداد پتنت‌ها به تعداد مقالات نانو نشان مي‌دهد که ايران در زمينه نوآوري و توليد فناوري نانو همانند توليد علم موفق نبوده است. ثبت 45 درصد پتنت نانويي در ازاي هر 100 مقاله نانو مؤيد اين ادعا است. با اين حال بايد توجه داشت که همين تعداد اختراعات مرتبط با فناوري نانو سهمي در حدود 30 درصد از کل پتنت‌هاي ثبت شده ايران در ادارات ثبت پتنت آمريکا و اروپا را شامل مي‌شوند.

بر اين اساس مي‌توان نتيجه گرفت رشد وضعيت نوآوري و اختراعات فناوري نانو در ايران نياز به توجه بيشتر به زيرساخت‌هاي اساسي مالکيت فکري دارد.

فهرست 30 کشور اول درثبت پتنت نانو در USPTO درسال 2016 به اين شرح است:

حجم بازار محصولات نانويي

در برنامه 10 ساله دوم پيشرفت فناوري نانو دستيابي به سهم دو درصدي از بازار جهاني فناوري نانو توسط محصولات نانو ساخت ايران در سال 1404 هدفگذاري شده است.

با توجه به اينکه آمار و اطلاعات معتبر، شفاف و يکپارچه‌اي از بازار نانو در سطح بين المللي وجود ندارد؛ در سه ساله اول اين برنامه تا سال 1398 اندازه گيري حجم بازار محصولات ساخت ايران و روند رشد آن در سال‌هاي مختلف در دستور کار قرار گرفته است و دستيابي به حجم بازار 30 هزار ميليارد ريال تا سال 1398 هدفگذاري شده است.

طبق تعريف بازار فناوري نانو که در اســتاندارد بين‌المللي ايزو به تصويب رسيده است؛ بازار فناوري نانو شامل سه بخش بازار کالاهاي نانو، بازار دستگاه‌هاي نانو و بازار خدمات فناوري نانو مي‌شوند.

روند رشد ساليانه بازار فروش محصولات نانويي ساخت داخل در سال‌هاي گذشته در نمودار زير آورده شده است. براي سومين سال متوالي حجم بازار حدودا دو برابر شــده است. در پايان سال 94 در مجموع 194 شــرکت در زمينه توليد محصولات، تجهيزات و خدمات حوزه فناوري نانو فعال بودند که از داده‌هاي جمع آوري شــده از آنها، رقم کلي فروش معادل 3086 ميليارد ريال بدســت آمده است.

از اين بازار 1080 ميليارد ريال، حدود 35 درصد، صادرات محصولات نانوي ايران به کشورهاي ديگر است. محاسبه اين بازار در سال 95 نيز در دست اقدام است.

در سال 95 تعداد 325 محصول نانويي شامل کالا و ابزار داراي تاييد نانومقياس توسط بيش از 150 شرکت ايراني توليد و وارد بازار شدند که نسبت به سال 94 بيش از 30 درصد رشد داشته است. حدود نيمي از اين محصولات را تجهيزات مختلف از قبيل ساخت و توليد، شناسايي و آناليز دربرمي‌گيرند.

پس از تجهيزات، دارو و سلامت و صنعت نساجي بيشترين تعداد محصولات موجود در بازار را دارند. کمترين تعداد محصولات هم در زمينه محيط زيست است.

حجم صادرات محصولات نانو

نکته قابل ذکر در فروش شــرکت‌هاي داخلي نانويي در ســال 1394، افزايش ميزان صادرات آنها نســبت به سال‌هاي گذشته است؛ هر چند عدد دقيقي از ميزان صادرات ســال 1393 شــرکت‌ها جمع‌آوري نشده است، ولي با نگاه به حجم بالاي صادرات حدود 1000 ميليارد ريال، اين موضوع قابل برداشــت اســت که برخي از شرکت‌ها، حرکت به سمت ورود به بازارهاي جهاني را شروع کرده‌اند، هر چند تعداد اين شرکت‌ها درصد کمي از کل شرکت‌ها است.

بازارهاي هدف صادراتي ايران شامل تاجيکستان، افغانستان، ازبکستان، ايتاليا، عراق، انگلستان، روسيه، عربستان، آذربايجان، امارات، ترکيه، آلمان، اسپانيا، عمان، بحرين و استراليا است.