بزرگنمايي:

هود آزمايشگاهي، انکوباتور آزمايشگاهي، انواع ميکروسکوپ‌ها، PH متر، هيتر آزمايشگاهي، آون آزمايشگاهي، همزن مغناطيسي، اتوکلاو، سانتريفيوژ، کوره الکتريکي و کيت‌هاي آزمايشگاهي تنها بخشي از تجهيزات آزمايشگاهي هستند که محققان براي رسيدن به قطعي‌ترين پاسخ‌ها به آن‌ها نياز دارند. هر کدام از اين تجهيزات به مثابه چراغ راهي است که محققان مي‌توانند با استفاده از آن مسير نامعلوم و تاريک خود را بيابند.

در اين راستا آزمايشگاه‌هاي تخصصي فراواني در کشور ايجاد شد تا بتوانند نيازهاي پژوهشگران و محققان دانشگاهي و بخش‌هاي تحقيق و توسعه صنايع را برطرف کنند.

به منظور تعامل بيشتر آزمايشگاه‌هاي تخصصي و همچنين ارائه خدمات بهتر در ابتدا از سوي ستاد توسعه فناوري نانو شبکه آزمايشگاهي در اين حوزه راه‌اندازي شد؛ ولي به دليل مزاياي اين طرح، اهداف شبکه آزمايشگاهي فناوري نانو گسترده شد. از اين رو از سال 1393 با تغيير عنوان اين آزمايشگاه به نام «شبکه آزمايشگاهي فناوري‌هاي راهبردي کشور» خدمات اين شبکه علاوه بر حوزه نانو مشمول فناوري‌هاي اولويت‌دار کشور نظير فناوري زيستي، هسته‌اي و نفت و گاز مي‌شود.

از سوي ديگر با ارائه مشوق‌هايي از سوي ستاد توسعه فناوري نانو محققان کشور اقدام به طراحي و ساخت تجهيزات آزمايشگاهي کردند و در کنار خريد خارجي تجهيزات پيشرفته، بسياري از دستگاه‌هاي آزمايشگاهي به توليد انبوه رسيده‌اند و اين امر را آمارها مي‌گويند که با برگزاري پنج دوره نمايشگاه تجهيزات آزمايشگاهي ساخت داخل ميزان فروش افزايش يافته است؛ به گونه‌اي که در اولين سال برگزاري اين نمايشگاه از سوي 131 شرکت 750 نوع تجهيزات آزمايشگاهي و 275 محصول مواد مصرفي آزمايشگاهي ارائه شد که اين ميزان در پنجمين دوره به 9 هزار و 455 محصول عرضه شده از سوي 394 شرکت رسيد.

يکي از چالش‌هاي مهم آزمايشگاه‌هاي کشور تعمير و نگهداري و خدمات پس از فروش است و اين همان چالشي است که به گفته مدير شبکه آزمايشگاهي فناوري‌هاي راهبردي همچنان وجود دارد؛ به گونه‌اي که برخي از تجهيزات‌ آزمايشگاهي پيشرفته بلا استفاده مانده است.

چتر حمايتي شبکه آزمايشگاهي بر سر محققان

دکتر رضا اسدي‌فرد، مدير شبکه آزمايشگاهي فناوري‌هاي راهبردي با تاکيد بر اينکه شبکه آزمايشگاهي مختص فناوري نانو نيست، افزود: اين شبکه از سال 83 تا 93 به نام «شبکه آزمايشگاهي فناوري نانو» نامگذاري شده بود و از سال 93 با دستور دکتر سورنا ستاري، معاون علمي و فناوري رييس‌جمهور اين شبکه به تمام حوزه‌هاي فناوري پيشرفته و راهبردي تسري يافته است و به همين دليل عنوان اين آزمايشگاه به «آزمايشگاه فناوري‌هاي راهبردي کشور» تغيير نام يافت.

وي تاکيد کرد: در مدت 3 سال فعاليت اين شبکه با عنوان جديد، بيش از 300 مرکز دانشگاهي، پژوهشگاهي، بخش‌هاي تحقيقات و توسعه شرکت‌هاي خصوصي، آزمايشگاه‌هاي خصوصي و همچنين مراکز تحقيقاتي وابسته به دستگاه‌ها به عضويت اين شبکه درآمدند.

اسدي‌فرد اضافه کرد: علاوه بر آن حدود 40 درصد اعضاي اين شبکه از ميان دانشگاه‌ها و مراکز آموزشي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري و 30 درصد از آزمايشگاه‌هاي خصوصي و 10 درصد از مراکز تحقيقاتي و آزمايشگاهي وابسته به وزارت بهداشت هستند و مابقي از وزارتخانه‎هاي نفت، صنعت، معدن و تجارت، جهاد دانشگاهي،‌ دانشگاه آزاد و پيام نور به عضويت اين شبکه درآمدند.

مدير شبکه آزمايشگاهي فناوري‌هاي راهبردي کشور اضافه کرد: خدمات اين شبکه به تمام حوزه‌هاي راهبردي چون نانو فناوري، بيوتکنولوژي، ICT، ميکرو الکترونيک، رباتيک، اپتيک و ليزر، مواد پيشرفته، گياهان دارويي، نفت، انرژي‌هاي تجديدپذير و محيط زيست ارائه مي‎شود.

وي با بيان اينکه 40 درصد آزمايشگاه‌هاي اين شبکه مربوط به حوزه نانو و بيوتکنولوژي است، خاطرنشان کرد: پوشش جغرافيايي اين شبکه نيز شامل همه استان‌هاي کشور مي‌شود؛ به اين معني که در حال حاضر در 60 شهر از 31 استان عضو داريم.

اسدي فرد اضافه کرد: در شهرهاي بزرگ بيش از يک عضو داريم؛ ولي حدود 40 درصد از اعضاي اين شبکه در استان‌هاي تهران و البرز مستقر هستند و مابقي در ساير استان‌ها مستقرند.

جغرافياي پوشش خدمات آزمايشگاهي شبکه آزمايشگاه فناوري‌هاي راهبردي

ارائه خدمات آزمايشگاهي به شرکت‌هاي دانش بنيان

وي از راه‌اندازي زير ساخت ارائه خدمت در شبکه آزمايشگاهي خبر داد و گفت: از اين طريق به ارائه خدمات آزمايشگاهي به همه محققان اعم از افراد دانشگاهي چون اساتيد و دانشجويان تحصيلات تکميلي و همچنين بخش‌هاي تحقيق و توسعه صنعت اقدام کرديم، به گونه‌اي که بر اساس آمارهاي سال 94 بيش از يک ميليون خدمت ارائه شده است و آمارهاي مربوط به سال 95 تا دو هفته آينده استخراج خواهد شد.

اسدي‌فرد با بيان اينکه از اين روش توانستيم به بيش از 50 هزار متخصص و شرکت دانش‌بنيان خدمات مورد نياز را ارائه دهيم، خاطر نشان کرد: در اين زير ساخت ارائه خدمت، افراد مي‌توانند با کدملي به هر يک از 300 مرکز عضو شبکه آزمايشگاهي در سراسر کشور مراجعه کنند و بر اساس تعرفه‌ها و تخفيفاتي که تعيين شده است، از خدمات اين شبکه بهره‌برداري کنند.

تسهيلات شبکه آزمايشگاهي

به گفته وي براي شرکت‌هاي دانش‌بنيان 50 درصد، براي استعدادهاي برتر عضو بنياد ملي نخبگان 60 درصد و براي اعضاي هيات علمي بيش از 100 دانشگاه و پژوهشگاه کشور تخفيف 40 درصدي جهت دريافت خدمات شبکه آزمايشگاهي فناوري‌هاي راهبردي در نظر گرفته شده است.

اسدي‌فرد، ادامه داد: اين افراد مي‌توانند با ارائه کارت ملي خود به آزمايشگاه‌هاي شبکه مراجعه و خدمات با تحفيف 40 درصدي تا سقف 4 ميليون تومان را دريافت کنند؛ به اين معني که اگر خدمات 10 ميليون توماني درخواست داشته باشند، 4 ميليون تومان آن از سوي شبکه به عنوان تخفيف تامين خواهد شد.  

مدير شبکه آزمايشگاهي فناوري‌هاي راهبردي کشور، اعطاي تسهيلات به اساتيد دانشگاه را از ديگر اقدامات اين شبکه نام برد و در اين باره توضيح داد: اغلب اساتيد از اين خدمات استفاده نمي‌کنند، بلکه دانشجويان آنها به اين مراکز مراجعه مي‌کنند؛ از اين رو سيستم «مديريت گرنت» را براي اين اساتيد تعريف کرديم.

وي اضافه کرد: بر اين اساس اساتيد مي‌توانند 4 ميليون تومان گرنتي را که به آنها اختصاص يافته است، ميان دانشجويان خود تقسيم کنند، ضمن آنکه اگر دانشجويي از اين گرنت استفاده نکرد، امکان اختصاص آن به ساير دانشجويان براي اساتيد وجود دارد.

اسدي‌فرد با تاکيد بر اينکه براي همه اساتيد دانشگاه‌هاي بزرگ کشور گرنت‌هايي را در نظر گرفته‌ايم، يادآور شد: علاوه بر آن «باشگاه مشتريان شبکه آزمايشگاهي فناوري‌هاي راهبردي» را نيز راه‌اندازي کرديم و تاکنون 9 هزار و 650 فرد و يا شرکت در آن ثبت‌نام کرده‌اند که 9 هزار و 200 ثبت نام کننده "فرد" و مابقي "شرکت" هستند که به عضويت اين باشگاه درآمده‌اند.

وي تاکيد کرد: علاوه بر تخفيفاتي که براي گروه‌هاي مختلف در نظر گرفته شده است، هر فرد و يا شرکتي که عضو اين باشگاه شود، از تخفيف ‌15 درصدي مشتريان باشگاه نيز برخوردار خواهد شد.

اسدي‌فرد با بيان اينکه ما در حال توسعه بسترهاي خدمات‌دهي به گروه‌هاي مختلف هستيم، گفت: يکي ديگر از برنامه‌هايي که داريم، اين است که نهادهاي بزرگي که تعداد زيادي محقق دارند و اين محققان نياز دارند تا از خدمات آزمايشگاهي سراسر کشور بهره‌برداري کنند، مي‌توانند با امضاي توافق‌نامه‌اي با اين شبکه از گرنت‌هايي که مي‌خواهند براي محققان خود هزينه کنند، از طريق اين شبکه هزينه کنند و شبکه نيز مشوق‌هايي براي اين نهادها در نظر خواهد گرفت.

مدير کارگروه صنعت و بازار ستاد توسعه فناوري نانو، اضافه کرد: به عنوان مثال يک دانشگاه 500 نفر عضو هيات علمي دارد که براي هريک از اين اعضا گرنت‌هايي در سال در نظر گرفته‌اند و مي‌توانند بخشي از اين اعتبارات را از طريق شبکه به اعضاي هيات علمي اعطا کنند.

به گفته وي، از اين طريق اساتيد نياز ندارند براي انجام خدمات آزمايشگاهي فاکتور تهيه کنند و اعضاي هيات علمي تنها با ارائه کارت ملي مي‌توانند از خدمات شبکه آزمايشگاهي استفاده کنند.

به کارگيري بيش از 8 هزار تجهيز آزمايشگاهي

اسدي‌فرد با بيان اينکه در حال حاضر اطلاعات بيش از 8 هزار و 500 دستگاه تخصصي آزمايشگاهي در سامانه شبکه بارگذاري شده است، گفت: اين اطلاعات با دسترسي‌هاي مختلف خدمات در اختيار مشتريان شبکه قرار داده شده است.

وي ادامه داد: به منظور ارائه خدمات آزمايشگاهي از سوي اعضاي شبکه براي کارکنان 300 آزمايشگاه عضو، خدماتي ارائه مي‌شود که از آن جمله مي‌توان به ارائه خدمات آموزشي اشاره کرد؛ چرا که اپراتورهايي که با دستگاه‌هاي آزمايشگاهي کار مي‌کنند، بايد با ظرفيت‌هاي دستگاه آشنا باشند تا بتوانند خدمات خوبي ارائه دهند.

مدير شبکه آزمايشگاهي فناوري‌هاي راهبردي کشور تامين اعتبار براي تعمير و نگهداري تجهيزات آزمايشگاهي را از ديگر خدمات شبکه نام برد و اظهار کرد: در اين راستا شبکه حمايت‌هاي مالي را به آزمايشگاه‌هاي عضو ارائه مي‌دهد.

وي حمايت براي دريافت استانداردهاي مورد نياز آزمايشگاه را از ديگر خدمات اين شبکه ذکر کرد و ادامه داد: شبکه از آزمايشگاه‌هاي عضو حمايت‌هاي لازم را براي دريافت استانداردها مانند استاندارد ايزو 17025 که استاندارد تخصصي آزمايشگاه‌ها است، اعمال مي‌کند.

اسدي‌فرد تهيه نرم‌افزارهاي مديريت آزمايشگاه‌ها را از ديگر خدمات اين شبکه عنوان کرد و افزود: آزمايشگاه‌ها براي مديريت و همچنين ارائه خدمات بهتر به مشتريان خود به نرم‌افزارهايي به نام «ليمز» (Laboratory Management system) نياز دارند که شبکه از اين آزمايشگاه‌ها حمايت ويژه‌اي دارد، به گونه‌اي که 50 درصد هزينه‌هاي تهيه اين نرم‌افزار از سوي شبکه تامين خواهد شد.

وي با تاکيد بر اينکه با راه‌اندازي سيستم رتبه‌بندي، ساليانه تمام آزمايشگاه‌هاي عضو بر اساس رضايت مشتريان، عملکرد و پياده‌سازي سياست‌هاي شبکه رتبه‌بندي مي‌شوند، اظهار کرد: 20 آزمايشگاه برتر مي‌توانند يک دستگاه آزمايشگاهي را با حمايت 50 درصدي شبکه از خارج خريداري کنند، ضمن آنکه براي خريد تحهيزات ساخت داخل نيز 10 درصد حمايت بيشتر براي آنها منظور مي‌شود.

تعمير و نگهداري تجهيزات آزمايشگاهي مشکل اصلي شبکه

مدير شبکه آزمايشگاهي فناوري‌هاي راهبردي کشور با اشاره به وجود تنوع برند تجهيزات آزمايشگاهي خريداري شده در کشور،‌ اظهار کرد: از اين رو تعمير و نگهداري در کشور با مشکلاتي همراه است و از سوي ديگر به دليل اعمال تحريم‌ها عليه کشور شرکت‌ها خدمات پس از فروش خوبي به ايران ارائه نمي‌دهند.

وي از ارائه راهکاري در اين زمينه خبر داد و يادآور شد: در صورتي که تعميرکاران ماهر تجهيزات به ما معرفي شوند، اين افراد عضو شبکه تعميرکاران خواهند شد تا به آزمايشگاه‌هايي که نياز به تخصص آنها دارند، اعزام شوند.

اسدي‌فرد با تاکيد بر اينکه تلاش کرديم تيم‌هاي تخصصي تعميرکاران تجهيرات آزمايشگاهي را ايجاد کنيم، خاطرنشان کرد: براي اين منظور اقدام به راه‌اندازيCall Center  در شبکه تعميرکاران تجهيزات آزمايشگاهي شد تا از اين طريق در صورتي که در آزمايشگاهي دستگاهي خراب شد، با اين مرکز تماس بگيرد و ما به آنها افراد متخصص را معرفي مي‌کنيم.

اسدي‌فرد در پاسخ به اين سوال که آيا دستگاه آزمايشگاهي در کشور وجود دارد که به دليل عدم دريافت خدمات پس از فروش غير قابل استفاده مانده است، گفت: متاسفانه دستگاه‌هاي زيادي از اين نوع در کشور و در اين شبکه وجود دارد که از آن جمله مي‌توان به دستگاه MMR (دستگاه رزونانس مغناطيسي هسته‌اي) اشاره کرد.

به گفته وي، از آنجايي که دستگاه MMR از گاز هليم استفاده مي‌کند، در سال‌هايي که تحريم‌ها شديدتر بود به دليل نبود تعميرکاران حرفه‌اي براي اين دستگاه‌ها، متاسفانه اين دستگاه‌ها از رده خارج شدند.

اسدي‌فرد دستگاه ميکروسکوپ الکتروني را از ديگر دستگاه‌هايي دانست که براي آن خدمات پس از فروش دريافت نشد و در عين حال تاکيد کرد: خوشبختانه تيم خوبي را براي تعمير و نگهداري از اين دستگاه‌ها در کشور ايجاد کرديم.

به گفته وي، در دستگاه‌هاي تخصصي و حساس که داراي خلاءهاي بالا و يا دماي پايين هستند، با اين مشکل مواجه هستيم.

دليل انجام برخي تست‌ها در خارج کشور

اسدي‌فرد با اشاره به ارسال برخي از نمونه‌ها به خارج از کشور براي انجام تست‌هاي مورد نياز،‌ گفت: دستگاه‌هاي معدود گران قيمتي هستند که يا در ايران نداريم يا صف انتظار براي دريافت خدمات طولاني است و يا کارکرد آن‌ها دچار اختلال شده است؛ از اين رو تلاش کرديم تا از بهترين مراکز آزمايشگاهي عضو شبکه حمايت کنيم تا اين دستگاه‌ها را خريداري کنند.

وي اضافه کرد: از سوي ديگر برخي از دستگاه‌ها بسيار تخصصي هستند و ميزان استفاده از آن‌ها در کشور کم است؛ به همين دليل برخي از اساتيد براي انجام اين تست‌ها از مراکز آزمايشگاهي خارج کشور استفاده مي‌کنند.

مدير شبکه آزمايشگاهي ادامه داد: در اين راستا يکي از مجموعه‌هاي شبکه را مسؤول کمک به افرادي کرديم که مي‌خواهند از خدمات آزمايشگاهي خارجي استفاده کنند، ضمن آنکه براي مشتريان خارجي که مايل به دريافت خدمات اين شبکه هستند نيز بسترسازي شده است.

زمان پاسخ‌دهي به نتايج آزمايش

مدير شبکه آزمايشگاهي فناوري‌هاي راهبردي کشور با تاکيد بر اينکه پاسخ‌دهي تست‌ها از سوي آزمايشگاه‌ها زمان ثابتي ندارد، گفت: به طور کلي زمان پاسخ‌دهي از سوي آزمايشگاه‌ها بستگي به زمان صف انتظار دارد، ولي بر اساس پروتکل شبکه در صورتي که آزمايشگاهي زمان اعلام نتايج را 48 ساعته عنوان کند، ولي در زمان اعلام‌شده نتايج را اعلام نکند،‌ مشتري مي‌تواند شکايت کند و اين مساله به عنوان امتياز منفي در پرونده آن آزمايشگاه درج مي‌شود.

وي اضافه کرد: اگر اين وضعيت ادامه يافت، عضويت آنها در شبکه ملغي اعلام خواهد شد.

اسدي فرد همچنين ادامه داد: از سوي ديگر آزمايشگاه‌هايي که داراي صف‌هاي طولاني بلندمدت هستند به آنها توصيه مي‌کنيم که با آزمايشگاه‌هايي که همان دستگاه آزمايشگاهي را دارند، برنامه‌‎هاي همکاري تدوين کنند تا از اين طريق بتوانند برخي از مشتريان خود را به اين آزمايشگاه‌ها ارجاع دهند تا صف انتظار کوتاه‌تر شود.

وي تاکيد کرد: البته آزمايشگاه‌هايي هستند که داراي صف‌هاي طولاني انتظار بوده يا داراي دستگاه‌هاي آزمايشگاهي بهتري هستند، اما نتايج تست‌ آن‌ها دقيق‌تر است.

تجهيزات آزمايشگاهي ساخت داخل

اسدي‌فرد با اشاره به برگزاري پنجمين نمايشگاه تجهيزات ساخت داخل گفت: در اين نمايشگاه از سوي بيش از 350 شرکت بيش از 10 هزار محصول عرضه شد و حدود 2 هزار و 500 ميليارد تومان پيش فاکتور صادر شد.

وي با بيان اينکه ارقام مربوط به پيش فاکتورها اعداد قابل اتکايي نيستند، افزود: در سال گذشته از حدود 2 هزار و 500 ميليارد تومان پيش فاکتور، حدود 133 ميليارد تومان فروش قطعي صورت گرفت و اميدوارم ميزان فروش امسال نيز بيش از اين ميزان باشد.

اسدي‌فرد مانع اصلي عدم تحقق ارقام پيش فاکتورها را بودجه‌هاي دانشگاه‌ها عنوان کرد و يادآور شد: دانشگاه‌ها حتي از ميزان اعتباراتي که معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري براي خريد تجهيزات‌ آزمايشگاهي در نظر گرفته است، نيز نمي‌توانند بودجه جذب کنند.

مدير شبکه آزمايشگاهي فناوري‌هاي راهبردي با تاکيد بر اينکه معاونت علمي نيز اعتبارات قابل توجهي براي خريد تجهيزات ساخت داخل در نظر گرفته است، خاطر نشان کرد: سالانه حدود 40 ميليارد تومان از اعتبارات اين معاونت که حدود 20 درصد از بودجه سالانه اين معاونت است، در اين نمايشگاه هزينه مي‎‌شود.

وي اضافه کرد: علي رغم آنکه اعتبارات معاونت علمي براي اين برنامه قابل توجه است، ولي دانشگاه‌ها توانايي جذب اين بودجه‌ها را ندارند و در مجموعه سبدي از حمايت‌هاي 20، 30 و 50 درصدي داريم که به طور متوسط حمايت‌هاي معاونت حدود 32 درصد مي‌شود و اگر 40 ميليارد تومان از سوي دانشگاه‌ها جذب شود، بايد ميزان خريد آنها 110 تا 115 ميليارد تومان باشد.

مدير کارگروه صنعت و بازار ستاد توسعه فناوري نانو، ميزان خريد قطعي از نمايشگاه تجهيزات آزمايشگاهي در سال را 103 ميليارد تومان ذکر کرد و گفت: براي آزمايشگاهاي عضو شبکه نيز علاوه بر حمايت‌هاي تعريف شده از طرف معاونت علمي، از سوي شبکه آزمايشگاهي فناوري‌هاي راهبردي نيز حمايت 10 درصدي در نظر گرفته شده است.