بزرگنمايي:

ناباروري ناتواني يک زوج در باردار شدن يک سال پس از ازدواج است و بر اين اساس ناباروري در 10 تا 15 درصد از زوج‌ها ديده مي‌شود. آمارها نشان مي‌دهد که حدود 40 درصد از مشکلات ناباروري مربوط به مردان، 40 درصد مربوط به زنان و حدود 10 درصد مربوط به هر دو است. از سوي ديگر ميانگين نرخ ناباروري در دنيا بين 12 تا 14 درصد است که کشور انگلستان با 7 درصد کمترين نرخ و آفريقا با 30 درصد بيشترين نرخ ناباروري را در دنيا دارند. آمارهاي رسمي که از سوي مسؤولان کشور اعلام شده، حاکي از آن است که 20.2 درصد زوج‌هاي ايراني نابارور هستند که از ميانگين جهاني بالاتر است، ضمن آن که اين آمارها نرخ ناباروري در مناطق شهري را 19.9 و در مناطق روستايي 22 درصد نشان مي‌دهد. اختلال در تخمک‌گذاري، اختلال در لوله‌هاي رحمي، آندومتريوز، اختلال درگردن رحم يا رحم، مشکلات دستگاه ايمني بدن، اختلالات مربوط به اسپرم،‌ اختلالات هورموني و بيماري‌هاي عفوني و ژنتيکي از مهمترين دلايل ناباروي در کشور اعلام شده است. ناباروري هر چند بيماري نيست؛ ولي بررسي‌هاي صورت گرفته بر روي زوج‌هاي نابارور نشان مي‌دهد که ناباروري منجر به بروز بحران روحي فردي و استرس در آنها، اختلال در کيفيت روابط زناشويي، جدايي و طلاق، کاهش اعتماد به نفس، احساس طرد شدن و درماندگي و افسردگي مي‌شود. براي رفع اين بحران، طي 3 دهه اخير از سوي محققان کشور گام‌هاي بلندي در رابطه با تشخيص و درمان ناباروري برداشته شده است؛ به گونه‌اي که حدود 65 درصد از زوج‌هاي نابارور با استفاده از روش‌هاي درماني ارائه شده، صاحب فرزند شدند. پژوهشگاه فناوري‌هاي نوين علوم زيستي جهاددانشگاهي "ابن سينا" نيز از سال 1377 با ايجاد پژوهشکده‌هايي همچون «بيوتکنولوژي توليد مثل»، «آنتي بادي منوکلونال» و «نانوبيوتکنولوژي زيستي» تلاش کرده است تا با تحقيقات خود راهکارهايي براي درمان بيماري‌هاي مرتبط با ناباروري ارائه دهد. از جمله مهمترين پروژه‌هاي تحقيقاتي اين پژوهشگاه مي‌توان به موارد ذيل اشاره کرد: رديف عنوان دستاوردهاي ارائه شده 1 انجام موفقيت‌آميز طرح پژوهشي بررسي شيوع ناباروري در کشور 2 راه‌اندازي بانک اطلاعات دوقلوها و چندقلوهاي کشور 3 انتخاب پژوهشگاه ابن سينا به عنوان مرکز مورد اعتماد وزارت بهداشت براي ارزيابي واکسن‌هاي توليد داخل و انجام موفق ارزيابي واکسن‌هاي ثلاث وMMR 4 توليد موفقيت‌آميز انواع آنتي‌بادي‌هاي مونوکلونال تشخيصي و تحقيقاتي 5 طراحي و توليد آنتي‌بادي‌هاي درماني 6 قرار گرفتن اولين آنتي‌بادي تشخيص و درمان سرطان پستان در مرحله ارزيابي 7 طراحي و ارائه پروژه ملي توليد نسل جديد واکسن ضد سرطان 8 همکاري با مجلس شوراي اسلامي در تدوين قانون سقط درماني مصوب سال 1384 9 همکاري با سازمان پزشکي قانوني در تدوين دستورالعمل اجرايي قانون سقط درماني در سال 1384 10 تدوين پيش‌نويس دستورالعمل اجرايي قانون سقط درماني در سال 1384 به درخواست وزارت بهداشت و با همکاري سازمان پزشکي قانوني 11 تدوين آيين‌نامه و قرارداد مالکيت معنوي جهاد دانشگاهي در سال 1388 12 تدوين پيش‌نويس دستورالعمل اهداي تخمک و جنين به زوجين نابارور به درخواست وزارت بهداشت 13 تدوين پيش‌نويس دستورالعمل درمان زوجين نابارور با استفاده از روش رحم جايگزين 14 تدوين دستورالعمل استانداردسازي خدمات درمان ناباروري (جنين‌شناسي و IVF) به درخواست وزارت بهداشت 15 همکاري با مجلس شوراي اسلامي در تدوين قانون نحوه اهداي جنين به زوجين نابارور در سال 1383 16 همکاري با وزارت بهداشت در تدوين آيين‌نامه اجرايي قانون نحوه اهداي جنين به زوجين نابارور مصوب سال 1383 17 تکميل پروژه ملي ارزيابي وضعيت ناباروري در ميان زوج‌هاي ايراني درمان‌هاي خاص در حوزه ناباروري با راه‌اندازي کلينيک‌هاي فوق تخصصي بررسي سوابق درماني زوج‌هاي نابارور نشان مي‌دهد که در برخي موارد اين افراد 15 تا 25 سال به صورت متفرقه و بدون کسب نتيجه مطلوب در درمان ناباروري، تلاش کرده‌ و اکثر آنها نيز سن باروري خود را از دست داده‌اند. به منظور کسب حداکثري شانس باردار شدن، مرکز فوق تخصصي درمان ناباروري و سقط مکرر ابن‌سينا تحت نظر پژوهشگاه فناوري‌هاي نوين علوم زيستي جهاد دانشگاهي _ابن سينا با همکاري مشترک مرکز ART دانشگاه USHCL آلمان از سال 1382 فعاليت خود را آغاز کرد. به گفته دکتر آخوندي، رييس پژوهشگاه ابن سينا، کلينيک ناباروري اين پژوهشگاه در زمان شروع به فعاليت خود، بيست و پنجمين مرکز خدمات ناباروري در کشور بوده و اکنون اين مرکز درماني بعنوان يکي از مراکز درمان ناباروري در کشور خدمات تشخيص و درمان ناباروري را ارائه مي‌دهد. اين مرکز با 7 کلينيک «درمان ناباروري و سقط مکرر»، «درمان‌هاي جايگزين (اهدا)»، «سلامت جنسي»، «کلينيک اندومتريوز»، «کلينيک سلامت مادر»، «جنين و نوزاد»، «کلينيک پستان» و «خدمات پاراکلينيکي» به صورت اختصاصي به درمان سقط مکرر و عدم موفقيت مکرر در درمان ناباروري مي‌پردازد. برخي از خدمات اين مرکز شامل موارد ذيل است:‌ رديف خدمات تخصصي و فوق تخصصي ابن سينا 1 طراحي، نصب و بهره‌برداري سيستم جامع مديريت اطلاعات بيماران نابارور (Paperless System) 2 انجام تمام درمان‌هاي ناباروري و سونوگرافي‌هاي مرتبط 3 درمان‌هاي تخصصي مربوط به سقط‌هاي مکرر 4 اهداي گامت، جنين، رحم جايگزين 5 ارائه خدمات مربوط به حفظ باروري همچون انجماد تخمک، انجماد اسپرم، انجماد بافت‌هاي زايشي تخمدان و بيضه 6 ارائه خدمات حمايتي، اجتماعي و روانشناختي براي زوج‌هاي نابارور 7 انجام جراحي‎‌هاي تشخيصي و درماني زنان و مردان (لاپاروسکوپي، هيستروسکوپي، ليزر لاپاروسکوپي) 8 کنترل بارداري‌هاي پرخطر، شناسايي و درمان مشکلات جنين، بررسي سلامت جنين در دوران بارداري با تکنيک‌هاي پيشرفته سونوگرافي 9 بررسي و درمان تبخال حاد و راجعه، آبله مرغان، زونا، سيتومگالو ويروس (CMV)، منونوکلئوز عفوني 10 مشاوره‌هاي داخلي، غدد، عفوني، ناتواني جنسي، جنين‌شناسي، روانپزشکي، اهداء، حقوقي، ايمونولوژي توليدمثل و سقط مکرر، سلامت جنسي و مشاوره ژنتيکي قبل از ازدواج و کاريوتايپ 11 تشخيص و درمان بيماري‌هاي منتقله از راه تماس جنسي (STI) 12 تشخيص و کنترل عفونت‌هاي تبخالي (هرپس ويروس‌ها) 13 ارائه مشاوره و درمان تخصصي جهت افراد داراي مشکلات جنسي و مهارت‌هاي ارتباطي 14 بررسي ودرمان اختلالات عملکرد جنسي 15 تشخيص نقايص ژنتيکي قبل از انتقال جنين به رحم (PGD) 16 تعيين جنسيت جنين قبل از انتقال جنين (Sex Selection) 17 تشخيص بيماري‌هاي ژنتيکي قبل از تولد (PND) 18 تاسيس بانک DNA زوج‌هاي نابارور و مبتلا به سقط مکرر 19 کاهش انتخابي جنين در افراد با حاملگي چندقلويي راه‌اندازي بانک اهدا و اسپرم و انجماد بافت تخمک سه راهکار باردار شدن هر چند که امروزه همه چيز از شکل طبيعي و تازه خارج شده و به صورت منجمد و فريز شده در آمده است؛ ولي در روزگاراني تصور اين که روزي نوزاد خانواده‌اي هم از فريزر درآيد، تصور محالي به نظر مي‌رسيد؛ ولي اين اتفاق نادر در سال 91 در اصفهان رخ داد. در اين رويداد خواهر دو قلوي نوزادي، 11 سال پيش از طريق انجماد جنين در اصفهان به دنيا آمد و برادر دو قلوي اين خواهر با 11 سال اختلاف سن متولد شد. بيماران مبتلا به سرطان تخمدان، سينه و رحم و يا کساني که مي‌خواهند بچه دار شدن خود را بنا به عللي به تعويق بيندازند، مي‌توانند از اين روش براي حفظ قدرت باروري خود استفاده کنند. علاوه بر آن با بالا رفتن سن در خانم‌ها، شانس باردار شدن آنها کمتر مي‌شود؛ ولي در اين روش ديگر عنصر «سن» در باردار شدن تاثيري ندارد. بر اين اساس پژوهشگاه ابن سينا اقدام به راه‌اندازي بانک اهدا کرده است که به گفته دکتر محمد مهدي آخوندي، رييس اين پژوهشگاه بيش از 10 هزار جنين در بانک‌هاي اهداي اين مرکز ذخيره شده‌اند. راهکار ديگر اين پژوهشگاه براي افزايش شانس باردار شدن به ويژه در افراد مبتلا به سرطان، راه‌اندازي بانک اسپرم بوده است. اسپرم، سلول جنسي مرد است که توليد آن همزمان با بلوغ از تکثير و تمايز سلول‌هاي زايا آغاز و طي مراحل متعددي (حدود سه ماه) به اسپرم بالغ تبديل مي‌شود. تعداد، حرکت و شکل اسپرم در توانمندي مردان براي باروري نقش بسزايي دارد. سلول‌هاي زاياي مرد در مقابل ابتلا به عفونت‌ها، ضربه، تأثير عوامل محيطي همانند آلودگي‌هاي شغلي و همچنين داروها به ويژه شيمي درماني و اشعه درماني بسيار حساس است و منجر به تخريب فرايند اسپرماتوژنز شده و تا مرحله توقف کامل روند توليد اسپرم، پيش مي‌رود. انجماد اسپرم و نگهداري از آن در بانک اسپرم از روش‌هايي است که امروزه در حفظ باروري مردان مبتلا به سرطان و يا افراد در معرض تخريب اسپرماتوژنز مورد استفاده قرار گرفته است که در اين راستا پژوهشگاه ابن سينا در اين زمينه نيز با انجام مطالعات گسترده‌ اقدام به راه‌اندازي بانک اسپرم کرده است. اين بانک با انجماد و نگهداري بافت بيضه کودکاني که تحت شيمي درماني و اشعه درماني قرار مي‌گيرند، امکان فرزنددار شدن آنها را پس از بلوغ و ازدواج فراهم مي‌آورد. انجماد نمونه‌هاي اسپرم در ظروف حاوي نيتروژن مايع با دماي منهاي 196 درجه سانتيگراد و به‌کارگيري روش‌هاي پيشرفته لقاح خارجي رحمي پس از ذوب نمونه، اثرات مخرب ايجادشده بر روي سلول‌هاي زاياي مرد را پس از شيمي درماني و اشعه درماني جبران مي‌کند. انجماد بافت تخمدان نيز به عنوان راهکاري براي حفظ بارداري زناني است که با دلايل مختلف از جمله ابتلا به شيمي‌درماني تخمدان خود را از دست مي‌دهند و اين موضوع نيز در اين پژوهشگاه در دستور کار قرار گرفت. در اين روش بافت قشر تخمدان بدون تحريک هورموني از طريق لاپاروسکوپي يا لاپاراتومي جمع‌آوري و در محيط پايه غني شده با سرم به بخش جنين‌شناسي منتقل مي‌شود. قبل از انجماد، بافت در قطعات مناسب برش داده شده و به ظروف حاوي ماده نگهدارنده منتقل خواهد شد. سپس توسط دستگاه انجماد قابل برنامه‌ريزي، روند انجماد صورت مي‌گيرد. استفاده مجدد از بافت تخمدان منجمد شده پس از بهبود و سلامت صاحب تخمدان ممکن است به صورت پيوند مجدد بافت در تخمدان و يا بلوغ خارج از رحمي تخمک براي فرد انجام شود. هم اکنون تعداد زيادي از افراد مبتلا به سرطان پس از بهبود با انجام پيوند مجدد بافت‌هاي منجمد شده و استفاده از روش‌هاي کمک باروري صاحب فرزند شده‌اند. ادامه فاز حيواني تحقيقات با ايجاد مرکز پرورش حيوانات آزمايشگاهي دسترسي به تسهيلات مناسب کار با حيوانات آزمايشگاهي سالم از جمله اهدافي بوده که پژوهشگاه ابن سينا بر اساس آن مرکز نگهداري و پرورش برخي از حيوانات آزمايشگاهي را ايجاد کرده است. نگهداري و پرورش حيوانات آزمايشگاهي مختلف همچون موش صحرايي و خرگوش، اخذ انواع نمونه‌هاي بيولوژيک مانند خون، سرم، پلاسما از حيوانات آزمايشگاهي و انجام انواع جراحي‌هاي ماکروسکوپي و ميکروسکوپي در حيوانات آزمايشگاهي از مهمترين وظايف و محورهاي فعاليت بخش حيوانات آزمايشگاهي پژوهشگاه ابن سينا تعريف شده است. تولد اولين نوزاد حاصل از تشخيص بيماري ژنتيکي قبل از لانه‌گزيني بيماري سيستيک فيبروزيس يک اختلال ارثي است که مي‌تواند بسياري از ارگان‌ها از جمله ريه‌ها و دستگاه گوارش را تحت تاثير قرار دهد. علت بروز اين بيماري اختلالاتي است که در ارگان‌هاي ترشح کننده موکوس بوجود مي‌آيد. به عبارت ديگر سيستيک فيبروزيس و يا CF يک بيماري ارثي مادرزادي در کودکان است که به صورت عفونت و درگيري سيستم‌هاي مختلف بدن خود را نشان مي‌دهد. شايع‌ترين عضو درگير در اين بيماري سيستم تنفسي است که بصورت سرفه‌هاي اوليه خود را نشان مي‌دهد و به مرور سرفه‌هاي بيمار شديدتر شده و حالت عفوني و چرکي پيدا مي‌کند. گروهي از بيماران به تناوب دچار عفونت‌هاي حاد تنفسي مي‌شوند. در کودکان تکرار اين عفونت‌ها باعث تنگي نفس، اختلال رشد و ناتواني در وزن گرفتن مي‌شود. سيستم گوارشي يکي ديگر از محل‌هاي درگير اين بيماري است که در گروهي از نوزادان به صورت علامت اوليه يبوست خود را نشان مي‌دهد. در گروه زيادي از کودکان بيمار ، به علت اشکالات ترشحي غده لوزالمعده علائم سوءجذب و سوءتغذيه به صورت مدفوع زياد و بدبو و چرب ديده مي‌شود. اين امر موجب اختلال در وزن‌گيري کودک و کاهش وزن خواهد شد٬ همچنين نفخ شکم و برخي از انواع کم خوني‌ها بوجود مي‌آيد. اولين نوزاد سالم حاصل از تشخيص ژنتيکي قبل از لانه‌گزيني (PGD) بيماري «سيستيک فيبروزيس» در کشور در حالي متولد شد که تمام اقدامات تشخيصي و درماني مرتبط با اين موفقيت در مرکز درمان ناباروري پژوهشگاه ابن سينا انجام شده است. تست‌هاي تشخيصي قبل از تولد بر روي اين نوزاد که در روز 27 ارديبهشت ماه امسال متولد شده است، مؤيد عدم ابتلاي جنين به اين بيماري بوده و در حال حاضر اين نوزاد دو ماهه در سلامتي کامل به سر مي‌برد. اين موفقيت حاصل تلاش و همکاري نزديک گروه‌هاي مختلف تخصصي و باليني اعم از دپارتمان‌هاي زنان، مردان، جنين شناسي و ژنتيک و فراهم شدن زير ساخت‌هاي مناسب براي بکارگيري فناوري پيشرفته مورد نياز اين روش در مرکز درمان ناباروري ابن‌سينا است. ارائه خدمات آزمايشگاهي در پژوهشگاه ابن‌سينا اين مرکز همچنين داراي آزمايشگاه‌هايي از قبيل اتوپسي جنين (بررسي سقط يا مرگ داخلي رحمي از نظر پاتولوژي و ژنتيک به صورت کالبدشکافي جنين مرده)، آزمايشگاه تخصصي تشخيص طبي، آزمايشگاه آندرولوژي، آزمايشگاه پاتولوژي، آزمايشگاه ايمونولوژي و فلوسيتومتري، آزمايشگاه ژنتيک مولکولي و سيتوژنتيک،‌ تعيين توالي DNA و سونوگرافي و راديولوژي است. فعاليت‌هاي آموزشي پژوهشگاه پژوهشگاه ابن‌سينا در کنار فعاليت‌هاي پژوهشي و تحقيقاتي خود اقدامات گسترده‌اي در حوزه آموزشي نيز دارد که از آن جمله مي‌توان به راه‌اندازي 4 رشته در مقطع دکتري تخصصي «ژنتيک پزشکي»، «بيوتکنولوژي پزشکي»، «ايمونولوژي پزشکي» و «بيولوژي توليدمثل» و کسب مجوز پذيرش دانشجو در رشته بيولوژي توليدمثل از سال 1395 اشاره کرد. اخذ مجوز پذيرش دانشجوي دکتري تخصصي پژوهشي (Ph.D. by Research) از سوي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي در سال 1390 از ديگر اقدامات آموزشي اين پژوهشگاه است که در دو دوره فراخوان کشوري 9 دانشجو در محورهاي پژوهشي «بيولوژي توليدمثل»، «حيوانات تراريخته»، «ژنتيک پزشکي»، «ايمونولوژي توليدمثل» و «بيوتکنولوژي کاربردي» پذيرش شدند. درخواست و پيگيري‌هاي مکرر پژوهشگاه ابن‌سينا مبني بر راه‌اندازي دوره‌هاي دستياري تخصصي باليني (فلوشيپ) در رشته‌هاي درمان ناباروري و لاپاروسکوپي زنان منجر به راه‌اندازي دوره فلوشيپ درمان ناباروري توسط مرکز درمان ابن‌سينا شد. اين پژوهشگاه همچنين اقداماتي براي اجراي پايان‌نامه‌هاي دانشجويي مقاطع تحصيلات تکميلي مرتبط با فعاليت اين مرکز تحقيقاتي کرده است. بر اين اساس که پايان‌نامه‌هايي که موضوع آنها متناسب با اولويت‌هاي پژوهشي پژوهشگاه باشد و يکي از اعضاي هيأت علمي پژوهشگاه ابن‌سينا به عنوان استاد راهنماي دانشجو منظور شود و حقوق مادي و معنوي پژوهشگاه در تمام نتايج مستخرج از پايان‌نامه رعايت شود، در اين پژوهشگاه پذيرش خواهد شد.