چاپ

در سال 1390 شوراي عالي انقلاب فرهنگي با تصويب سند نقشه جامع علمي کشور،حوزه علوم شناختي، دانشي که برساختار و کارکردهاي متفاوت مغز انسان از قبيل ديدن ، شنيدن، سخن گفتن و... مطالعه مي کند،را به عنوان اولويت الف علمي کشور معرفي کرد.

علوم شناختي يک دانش ميان رشته اي است با کمک ديگر دانش ها از قبيل علوم اعصاب،روانشناسي ، زبان شناسي و هوش مصنوعي فرآيندهاي مغزي را بررسي مي کند.

محصولات فناورانه حاصل از اين دانش مي تواند شيوه زندگي بشر را در آينده دگرگون کند، در محصولات توليدي اين دانش با الگو برداري ازمغز، سخت افزارها يا نرم افزارهايي هوشمند ساخته مي شود.

ربات هاي انسان نما، داروهاي مغزي که به بحث هاي دانش ششناختي مرتبط مي شوند، ابزارهايي براي بهبود ديد کم بينايان ونابينايان با تحريک عصب هاي مغزي و دستگاه هايي که انديشه انسان را درک و بر اساس آن عمل مي کند از جمله محصولات فناورانه اين دانش است.

بر اساس گزارش مرکزپژوهش هاي مجلس شوراي اسلامي با عنوان ˈآشنايي با دانش و فناوري شناختي و وضعيت آن در ايرانˈ ،جهان و به ويژه کشورهاي توسعه يافته، روندي پويا در زمينه رشد وتوسعه دانش و فناوري هاي شناختي در پيش گرفته اند، که ايران نيز از اين معقوله مستثني نيست، اولين تلاش ها براي معرفي علوم شناختي در ايران ، در دانشگاه تهران توسط دکتر ˈ لوکس ˈ انجام شد، درادامه به همت وي در سال 1375،ˈ پژوهشکده سيستم هاي هوشمند ˈ درˈمرکز تحقيقات فيزيک – نظري و رياضيات ˈ تاسيس شد که در سال 1381 به ˈ پژوهشکده علوم شناختي ˈ تغيير نام يافت و اکنون نيزدوره دکتري علوم اعصاب شناختي (گرايش مغز و رايانش ) را ارايه مي دهد.

براي توسعه اين دانش ،در سال 1377موسسه غير انتفاعي به نام موسسه مطالعات علوم شناختي تاسيس شد و در سال 1383توانست مجوز برگزاري دوره هاي دکتري و کارشناسي ارشد از وزارت علوم دريافت کند وبانام ˈپژوهشکده علوم شناختي ˈ به فعاليت بپردازد.

سند راهبردي توسعه علوم شناختي درسال1390در شوراي عالي انقلاب فرهنگي تصويب و توسط رييس جمهوري وقت ابلاغ شد.همچنين درفصل سوم نقشه جامع علمي کشورمصوب شوراي عالي انقلاب فرهنگي،حوزه علوم شناختي به عنوان يکي ازعلوم وفنون موجود دراولويت ( الف ) اين نقشه( بخش علوم پايه و کاربردي )، ذکر ومعرفي شد.

با توجه به مفاد سند راهبردي توسعه فناوري دانش شناختي از سال 1391ستاد راهبردي توسعه فناوري هاي شناختي در معاونت علمي و فناوري رييس جمهوري تاسيس شده ومشغول به فعاليت است.

با توجه به اينکه علوم و فناوري هاي شناختي ماهيتي بين رشته اي دارند، پژوهشگاه ها ودانشگاه هاي مختلف ازجمله پژوهشکده غيرانتفاعي علوم شناختي وپژوهشکده علوم شناختي وابسته به پژوهشگاه دانش هاي بنيادي درکشوردر زمينه هاي مربوط به اين دانش فعاليت وبه تربيت نيروي متخصص در اين حوزه مي پردازند.

دانش شناختي مي تواند درعرصه هاي مختلف ، کاربردهاي جديد يا حتي دوراز ذهني داشته باشد، به طورنمونه ساخت ربات هاي انسان – نما يکي ازکابردهاي دانش شناختي است.

براي ساخت ربات هاي انسان – نما بايد توانايي هاي شناختي انسان مدلسازي شده وبه اين ربات ها منتقل شود. نمونه اي ازربات هاي انسان نما،رباتي به نام مييم است که در سال 2009 توسط يک شرکت ژاپني طراحي شد، اين ربات مي تواند راه برود و بازوهايش را تکان دهد و داراي30 موتوراست که هشت موتورآن براي چشمک زدن، لبخند زدن و بيان حس هايي مثل خشم و تعجب است.

با توجه به کاربردهاي جديد اين دانش، ازآنجايي که به بررسي وکنترل فرآيندهاي شناختي مغزمي پردازد، مي تواند فرآورده هايي خاص وحتي شگفت انگيزرا به بازارعرضه کند، بايد توجه داشت که اين فرآورده ها به دليل اهميت خاص اين دانش که با مغزو کنترل آن سرو کاردارند هم مي توانند مفيد و درراستاي بهبود زندگي افراد باشند وهم گاهي در مسير نادرستي قرار گيرند که با موازين اخلاقي مغايرت داشته باشد.

به هر حال در آينده برخي از فرآورده ها مي توانند به کمک دانش شناختي به بازارعرضه شوند، که از جمله آنها مي توانيم به ˈکتاب هاي درسي هوشمندˈ اشاره کرد، کتاب هاي ديجيتالي در آينده به نرم افزارهاي هوش مصنوعي مجهز مي شوند تا همانند يک استاد به دانشجويان تدريس و آنها را راهنمايي کنند.

همچنين واقعيت افزوده يکي ديگر از فرآورده هاي اين دانش درآينده است ، با استفاده از اين ابزار، انسان، اطلاعاتي فراتر از آنچه به طور فيزيکي اطرافش است دريافت مي کند، به اين ترتيب جريان داده ها به شکل تصوير در اطراف فرد به نمايش درمي آيند، به عنوان مثال درحال حاضر وسيله اي به نام Omni Touch طراحي شده است که به عنوان يک ابزار واقعيت افزوده شناخته مي شود.

وسيله مذکور اين امکان را براي کاربران فراهم مي کند که روي انگشتان خود شماره گيري کنند يا بر يک ديوار يا ميز، به کمک انگشت ، طراحي يا يادداشت برداري انجام دهند . اين وسيله اکنون با همکاري دانشگاه Carnegie Mellon و بخش پژوهش شرکت مايکرو سافت ، ساخته شده است.

ديگر فرآورده ها و توانايي هاي اين دانش که در آينده به بازارعرضه مي شود ˈ دستکاري در پيرامون با انديشيدن به آن ˈ است، توانايي جابجايي اشياء، تنها با انديشيدن به آن، موضوع تازه وعجيبي نيست و پيش از اين گزارش هايي درباره افرادي خاص که توانايي را در اختيار داشته اند منتشرشده است. با اين حال، پژوهش هاي آينده روي دانش شناختي مي تواند اين توانايي را همگاني کند و افراد تنها با انديشيدن به کاري ، آن را انجام دهند، به عنوان مثال روشن کردن خودرو تنها با فکر کردن به آن .

به افرادي که بخش يا بخش هايي از بدنشان داراي دستگاه مصنوعي است، سايبرگ مي گويند .يکي از کاربردهاي دانش شناختي در آينده اين است که افرادي که دچار فلج اندامي بوده و قادر به تکان دادن اعضاي بدن خود نيستند بتوانند از يک استخوان بندي يا اسکلت خارجي استفاده کنند و فعاليت هاي روزانه خويش را به تنهايي انجام دهند .

در هرحال طبق آمار به دست آمده از پايگاه هاي اطلاعاتي، علاوه بر اينکه کشورهاي توسعه يافته مانند آمريکا ، انگليس و آلمان درحوزه دانش شناختي پيشرو هستند، اما ايران نيز در اين زمينه فعاليت هاي چشمگيري داشته است به طوري که در زمينه انتشارمقالات علمي دربخش علوم اعصاب شناختي رتبه 38 جهان و رتبه سوم منطقه را بعد از رژيم اشغالگر قدس و ترکيه داراست.

گسترش دانش شناختي دگرگوني زندگي بشر رادر آينده به همراه دارد، به نظر مي رسد با توجه به اينکه جهان امروز با بهره گيري از فناوري، به سرعت باورنکردني به سمت يکپارچه شدن با جهان مجازي و ديجيتالي با استفاده ازابزارهاي مغزي درحرکت است ، کشور ما نيز براي بهره گيري از فوايد مثبت فناورهاي شناختي بايد رويکرد فعالي براي توسعه دانش شناختي ومعرفي آن به جامعه در پيش گيرد.

مدير گروه بخش آموزش و ترويج و منابع انساني ستاد علوم شناختي معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري در خصوص دليل قرار گرفتن علوم شناختي به عنوان اولويت نخست علمي کشور گفت: با پيشرفت هاي اين حوزه که در کشورهاي مختلف انجام شده تهديدهاي جدي براي کشورها ايجاد مي کند. فعاليت هايي همچون ذهن خواني يا سوء استفاده برخي کشورها از دستاوردهاي اين فناوري باعث مي شود اگر کشور ما دسترسي به اين فناوري نداشته باشد از لحاظ استراتژي و راهبردي در آينده با مشکلاتي مواجه شود، بنابراين اگر بخواهيم اين تهديدها بي اثر باشد در اين عرصه نيازمند سرمايه گذاري بومي و ملي هستيم.

ˈ حامد اختياري ˈ افزود: در اين حوزه در سال هاي اخير کاربردهاي جدي شناخته شده که باعث مي شود مردم کشور ما نيز در آينده نزديک اين خدمات را توقع داشته باشند. به عنوان مثال دانش علوم شناختي ارتباطي ايجاد مي کند تا افرادي که درگير آلزايمر مي شوند بخش زيادي از توانايي مغزي خود را بازيابي کنند و اينطور نيست که با صرف هزينه اين فناوري ها را به کشور وارد کنيم، بلکه بايد نمونه ايراني آن را توليد کنيم. بنابراين نياز داريم در اين عرصه فعاليت هاي داخلي و ملي انجام دهيم تا پاسخگوي نياز مردم باشيم.

وي بيان کرد: خوشبختانه ستاد توسعه فناوري و علوم شناختي معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري با هدف رشد اين حوزه و ارتقا جايگاه آن در کشور تشکيل شده است، تا با ايجاد فرصت هاي مناسب براي محققان ايران ر زمينه علوم و فناوري هاي شناختي جايگاه مناسبي را در دنيا کسب کند.

اختياري اظهارکرد: چند سال پيش مطالعه اي توسط وزارت علوم کشور آمريکا انجام شد تا دانش ها و فناوري هايي که حيات بشري را در چند سال آينده تحت تاثير قرار مي دهند، مشخص شود،براساس اين مطالعه چهارفناوري بيوتکنولوژي، نانو تکنولوژي، اطلاعات وعلوم شناختي به عنوان حوزه هايي معرفي شدند که آينده کيفيت و رفاه بشري را تحت تاثير قرار مي دهند خوشبختانه علوم شناختي در نقشه علمي کشور ما در گروه ˈالفˈ قرار داده شده و اولويت اول کشور است. از اين جهت سياست گذاران کشور هوشمندانه اين حوزه را به طور جدي مورد توجه قرار داده و همه اين باور را دارند که علوم شناختي حوزه اي راهبردي و بنيادين است که بايد سرمايه گذاري در اين عرصه انجام شود.

وي يادآور شد: کشور ما در حوزه علوم شناختي با مرور شش سال فعاليتي که در اين زمينه انجام گرفته جايگاه سي وپنجم را در دنيا به خود اختصاص داده است. در حال حاضر با پيشرفتي که در دو سال اخير در اين حوزه شده به جايگاه 25 دست پيدا کرده ايم. البته هنوز با نقطه ايده آل فاصله قابل توجهي داريم. در منطقه نيز بعد از رژيم اشغالگر قدس و ترکيه جايگاه سوم از آن ايران است که اميدواريم در سال هاي آينده با سرمايه گذاري هايي که انجام مي شود در خاورميانه در جايگاه دوم قرار گيريم.

مدير گروه بخش آموزش و ترويج و منابع انساني ستاد علوم شناختي با اشاره به اينکه در حوزه علوم شناختي چالش هاي جدي وجود دارد ادامه داد: کمبود نيروي انساني خبره در اين زمينه چالشي جدي است. بنابراين درصدد هستيم تا با فعاليت هايي که در حال حاضر انجام مي دهيم شرايط تربيت افراد متخصص اين عرصه را مهيا کنيم. همچنين افرادي که در حوزه علوم همسايه هستند به اين حوزه مهاجرت کنند.

اختياري بيان کرد:علاوه بر اين ، اين حوزه نيازمند همکاري بين رشته اي است، بنابراين بايد زمينه هاي اين تعامل در کشور ايجاد شود. براي رسيدن به اين هدف طرح هايي که بين رشته هاي مختلف انجام مي شود را به طور خاص مورد حمايت قرار مي دهيم.

وي يادآورشد : بسياري از خروجي هاي توليد شده در اين دانش تاثيرگذاري عميق روي زندگي مردم جامعه دارد. بنابراين توجه به مسائل اخلاقي و ظرافت هاي اخلاقي، اجتماعي و اعتقادي در مداخلات و مطالعات شناختي اهميت دارد و اين مورد از چالش هايي است که بايد مورد توجه خاص قرار گيرد.

اين مسوول در زمينه زيرساخت هاي اين دانش در کشور گفت : بسياري از اين دانش ها در کشور ما وجود ندارد و اين چالش ديگر پيش روي ماست. به عنوان مثال زير ساخت هاي آزمايشگاهي به تعداد کافي در کشور وجود ندارد .از طرفي تعاملات با ساير کشورها را شروع کرديم تا امکاناتي که در اين زمينه نياز داريم به کشور وارد شود. به عنوان مثال همکاري مشترکي را با برزيلي ها آغاز کرديم و نمونه اي از ميمون هاي خاص را از اين کشور وارد کرديم که مخصوص آزمايشگاه است، تا محققان ما کارهاي آزمايشگاهي خود را بر روي اين نمونه ها انجام دهند.

وي افزود: علاوه بر اين با کشورهاي ديگري همچون کره، ژاپن و آلمان مشغول تعامل هستيم تا ابزارهاي تحقيقاتي و تجربيات محققان اين کشورها را وارد کنيم.

اختياري يادآور شد: در کشور ما با توجه به اين نکته که علوم شناختي در اولويت ˈالفˈ قرار دارد حمايت بسيار خوبي از معاونت علم و فناوري مي شود به طوري که همکاري و همراهي با ما موجب شده که تا به آنچه در سند جامع ستاد در شوراي انقلاب فرهنگي آمده است در سال آينده دست يابيم. به هر حال ايران اسلامي در زمينه دانش علوم شناختي که به عنوان يک علم جديد و ميان رشته اي در دنيا مطرح است همچون ديگر دانش ها فعال و توانسته به موفقيت هايي در اين زمينه دست يابد .

با گذشت سه سال از تصويب علوم شناختي به عنوان اولويت الف علمي کشور، در سند نقشه جامع علمي کشور از سوي شوراي عالي انقلاب فرهنگي همچنان اين دانش در صدر سند علمي کشور قرار دارد و فعاليت هاي مرتبط و نيز بودجه هاي لازم در اين زمينه براي پيشرفت هرچه بيشتر کشور تخصيص داده شده است.