چاپ

ایرانیان جهان -
موش و گربه‌بازی تیم ترامپ
k ٢.٣
٠
اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
همزمان با سفر وزیر خارجه آلمان به تهران، رییس‌جمهور فرانسه از ایده مذاکره برجامی مجدد با ایران حمایت کرد
سارا معصومی| ایران و امریکا در یکی از پرتنش‌ترین موقعیت‌های پیش ‌آمده در 40 سال گذشته متوقف شده‌اند و این در حالی است که دو طرف در یک سال اخیر با چنان سرعتی به سمت تنش حرکت کردند که تا 10 روز پیش اصلی‌ترین پرسشی که هم عامه مردم و هم نخبگان سیاسی و سیاستمداران به دنبال کشف پاسخ قریب به واقعیت آن بودند این بود که آیا تهران و واشنگتن پس از 40 و چند سال مدیریت تنش و پرهیز از جنگ نظامی سرانجام در دولت دونالد ترامپ جمهوری‌خواه جنگ را تجربه خواهند کرد؟ این روزها آن هیاهوهای نظامی و تهدیدهای امنیتی از سوی دولت ترامپ جای خود را به تکرار تمایل برای گفت‌وگو داده است. ابراز تمایلی که البته اندک چاشنی تهدید نظامی گذشته را هم حفظ کرده و تاکید دارد که جنگ همواره محتمل است اما ترجیح رییس‌جمهور امریکا گفت‌وگو با حسن روحانی، همتای ایرانی است. شیپورهایی که در جلسات محرمانه شورای امنیت ملی امریکا با حضور جان بولتون، مشاور امنیت ملی و مایک پمپئو، وزیر خارجه برای جنگ به صدا درآمده بود اکنون جای خود را در ظاهر به سکوت تقریبی همان مشاور امنیت ملی و همنوایی مایک پمپئو با مافوقش در ترغیب گفت‌وگو به جای گزینه نظامی داده است.
ابهام همچنان اصلی‌ترین ویژگی تیم ترامپ در قبال پرونده ایران است و البته در دل این ابهام سوال‌های بسیاری بی‌پاسخ مانده: تصمیم‌گیرنده اصلی درباره پرونده ایران در تیم ترامپ کیست؟ هدف اعلامی(تمایل برای گفت‌وگو) با سیاست اعمالی(وضع شدیدترین تحریم‌ها) چه تفاوتی دارد؟ چهل و پنجمین رییس‌جمهور امریکا با کناره‌گیری از برجام و بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای به دنبال چیست؟ توافق هسته‌ای بهتر یا توافقی همه ‌جانبه با ایران که برای نخستین ‌بار در 40 سال گذشته به عادی‌سازی روابط میان تهران و واشنگتن منتهی شود؟ ترامپ در اعمال سیاست فشار حداکثری جدی است یا در تمایل هرازچندگاهی برای مذاکره؟
نمایشی که ایران را فریب نمی‌دهد
اگر نقطه اوج سیاست‌های تنش‌زای دولت ترامپ در قبال ایران را روزی بدانیم که نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی رسما در لیست گروه‌های تروریستی خارجی امریکا قرار گرفت و به تبع آن نمایش نظامی امریکا در منطقه غرب آسیا به راه افتاد، می‌توان اظهارنظر دونالد ترامپ در توکیو در حضور آبه شینزو، نخست‌وزیر ژاپن مبنی بر تمایل واشنگتن برای گفت‌وگو با تهران و تاکید بر اینکه کاخ سفید به دنبال تغییر نظام در ایران نیست را نقطه‌ای برای کاسته شدن از سطح تنش رو به فزونی در روابط دو طرف دانست. دونالد ترامپ در 10 روز اخیر هر چه به زمان سفر نخست‌وزیر ژاپن به تهران نزدیک‌تر شده مجددا بحث مذاکره را پیش کشیده و البته این موضع وی برای نخستین ‌بار به موضع وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی او هم تبدیل شده است.
سیاست همنوایی واحدی که البته در تهران چندان جدی گرفته نمی‌شود. در ایران پاسخ به پالس‌های امریکا همچنان همان است که بود: «شعار کافی نیست، واشنگتن باید در مسیر بازگشت به برجام و کاسته شدن از سطح تحریم‌های اقتصادی گام بردارد.» تهران هر گونه مذاکره مجدد درباره برجام را رد کرده و البته تاکید دارد که درباره مسائل ناموسی مانند توانمندی موشکی هم ممکن است توضیحاتی در مسیر روشنگری بدهد اما از مذاکره خبری نخواهد بود. در تهران محمدجواد ظریف به عنوان مجری سیاست خارجی نظام می‌گوید، حرف همان است که مقام معظم رهبری گفت: نه جنگ می‌شود و نه مذاکره می‌کنیم بلکه فعلا سیاست تهران مقاومت در برابر زورگویی‌ها خواهد بود. مقام معظم رهبری نیز مفهوم مقاومت را از گزینه نظامی و نبرد منفک کرده و می‌گوید، رفتار تهران بر مدار مقاومت متمرکز خواهد بود. در تهران سخنان رییس‌جمهور امریکا مبنی بر تمایل به گفت‌وگو در حالی که تهران شدیدترین فشارهای اقتصادی را تحمل می‌کند، فضایی برای توجه باقی نگذاشته و اظهارات مایک پمپئو و جان بولتون مبنی بر اینکه به دنبال تغییر نظام در ایران نیستیم هم مورد پذیرش و باور قرار نگرفته است. یک منبع آگاه در وزارت خارجه در این باره به «اعتماد» می‌گوید:«اظهارنظرهای وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی امریکا درباره اینکه ما به دنبال تغییر نظام در ایران نیستیم و گزینه جنگ را هم دنبال نمی‌کنیم، واقعی نیست. چهره‌هایی مانند جان بولتون در یک سال اخیر دایما تلاش در تحریک ترامپ داشته‌اند و با طرح این حرف که قدرت امریکا در سطح بین‌المللی زیر سوال رفته ادعا می‌کنند که تنها راه برای احیای این قدرت، اقدام نظامی است.» تندروهایی که در سمت راست و چپ ترامپ نشسته‌اند، اعتقاد دارند که در 40 سال گذشته نیروی نظامی امریکا به عنوان بازدارنده عمل کرده و این قدرت و هیبت نظامی از سوی همه کشورها جز «ایران» جدی گرفته شده است. در این میان بحث‌های بسیاری از سوی کارشناسان مطرح می‌شود، دال بر اینکه دونالد ترامپ از زمان رقابت‌های انتخاباتی در سال‌های منتهی به 2016 به دنبال کاستن از حضور نظامی پرهزینه نیروهای امریکایی در اقصی نقاط جهان بوده و تاکید داشته که ما پلیس دنیا نیستیم. این طیف اعتقاد دارند که با در نظر گرفتن این پیشینه، ترامپ تمایلی به آغاز جنگ با ایران ندارد اما نکته‌ای که در این میان مغفول می‌ماند، استدلالی است که بولتون‌ها در گوش ترامپ زمزمه می‌کنند. چهره‌ای مانند بولتون به ترامپ امیدواری می‌دهد که می‌تواند با حمله محدود به ایران و برخورد فیزیکی کوچک به نتیجه مطلوب خود درباره ایران دست پیدا کند. نکته‌ای که می‌توان در تایید این ادعا بیان کرد، اظهارنظر دونالد ترامپ در مصاحبه اخیر با فاکس نیوز است که درباره حضور نیروهای سوری گفت، من به دنبال باقی ماندن نیروهای امریکایی در سوریه نیستم اما صنعت نظامی ما اجازه نمی‌دهد تمام آنها را فورا از سوریه خارج کنم.
تصمیم‌گیرندگان در تهران دست تیم ترامپ را خوانده‌اند و از موضع‌گیری‌های چند وقت اخیر رییس‌جمهور امریکا مبنی بر تمایل برای مذاکره با عنوان «ابتکارهای جدید امریکا در صحنه بین‌المللی» برای تغییر هویت بازیگر خوب و بد یاد می‌کنند. اینکه دونالد ترامپ می‌گوید، تنها چیزی که به دنبال آن است عدم دستیابی ایران به سلاح اتمی است و وزیر خارجه‌اش با عقب‌نشینی از موضع‌گیری‌های تند و تیز قبلی ادعا می‌کند، حاضریم بدون پیش‌شرط با ایران مذاکره کنیم تنها یک هدف واحد را دنبال می‌کند و اتفاقا خیری در آن هدف برای ایران نهفته نیست. دولت امریکا با کناره‌گیری از برجام و بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای، اعمال سیاست فشار حداکثری در حوزه‌های متفاوت امنیتی، سیاسی و اقتصادی همچنین تلاش برای تحریک ایران به خروج از برجام یا دست زدن به حرکتی نظامی علیه منافع امریکا در منطقه عملا در جبهه حداقلی در سطح بین‌المللی قرار گرفته و در انزوای سیاسی گرفتار شده است. در چنین شرایطی، کارت‌هایی که ترامپ برای امنیتی‌سازی از پرونده ایران استفاده می‌کند، رنگ و لعابی نداشته و نمی‌تواند اجماع مدنظر جهانی را برای تضمین موفقیت این سیاست جلب کند. لذا ابتکار جدید تیم ترامپ مبنی بر ژست مذاکره در حالی که مطمئن است، ایران زیر بار چنین فشارهایی مذاکره نمی‌کند برای خلع سلاح ایران در سطح بین‌المللی و خارج کردن واشنگتن از سایه بازیگر مهاجم است. ترامپ و تیم او یکصدا پیشنهاد مذاکره می‌دهند و انتظار دارند که جامعه بین‌المللی صدای بلند آنها در فراخوان برای مذاکره را ببیند و چشم بر سیاست زیرپوستی تنگ‌تر کردن حلقه فشارهای همه‌ جانبه بر ایران ببندد. به نظر می‌رسد که سیاست یکی به میخ(تشدید تحریم) و یکی به نعل(پیشنهاد گفت‌وگو) که تیم ترامپ در این مدت در قبال ایران دنبال کرده، اندک اندک برای رسانه‌های امریکایی هم روشن‌تر می‌شود و به عنوان نمونه روز گذشته نیویورک تایمز با طرح این تحلیل که رییس‌جمهور امریکا در مذاکره با ایران جدی نیست، نوشت: ترامپ می‌خواهد، سیاستش را جایی بین تهدیدهای نظامی و پیشنهاد دیپلماسی قرار دهد بدون آنکه بخواهد هیچکدام از آنها را عملی کند. او چندین بار تاکنون هنگام سخن گفتن از پیشنهاد مذاکره گفته، خطر جنگ با ایران همیشه وجود دارد. مقام‌های امریکایی به نیویورک‌تایمز گفته‌اند، ترامپ علاقه چندانی به آغاز یک روند واقعی دیپلماتیک و مذاکره با مقام‌های ایران نشان نمی‌دهد و در برابر ایده برگزاری مذاکرات پنهانی با ایران هم مقاومت کرده است. این منابع همچنین گفته‌اند، پیشنهاد جدید دولت ترامپ برای مذاکره با این هدف ارایه شده که نشان دهد، دولت امریکا ایده توافق با ایران را رد نمی‌کند و فقط منظورش رد مذاکره‌ای است که دولت اوباما با ایران انجام داد.
همصدایی تکراری ماکرون با ترامپ
دونالد ترامپ در نمایش «تمایل برای مذاکره»ای که به راه انداخته به متحدان اروپایی که از یک سو با بازگشت تحریم‌های امریکا علیه ایران دورنمای خوبی برای توافق هسته‌ای(برجام) قائل نیستند و از سوی دیگر از احتمال تنش نظامی میان تهران و واشنگتن واهمه دارند هم پیام‌های متناقضی می‌دهد. هر چند که ترامپ در دیدارهای اخیر خود با سران اتحادیه اروپا از آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان تا امانوئل ماکرون، رییس‌جمهور فرانسه و ترزا می، ‌نخست‌وزیر بریتانیا با آنها درباره پرونده ایران صحبت کرده اما گزارش رسانه‌های اروپایی و امریکایی حاکی از این است که این رایزنی‌های اخیر هم برای اروپایی‌ها مشخص نکرده، رییس‌جمهور امریکا دقیقا به دنبال چیست؟ به نظر می‌رسد که امانوئل ماکرون، رییس‌جمهور فرانسه نخستین چهره اروپایی است که با پذیرفتن استدلال ترامپ مبنی بر اینکه من چیز زیادی از ایران نمی‌خواهم و تنها به دنبال مسدود کردن راه‌های رسیدن آنها به بمب هسته‌ای هستم در زمین همتای امریکایی توپ می‌زند. بر همین اساس سخنان ماکرون، رییس‌جمهور فرانسه در کنفرانس خبری مشترک با «دونالد ترامپ» در پاریس هر چند مسبوق به سابقه بود اما تکرار آن بسیاری را شگفت‌زده کرد. رییس‌جمهور فرانسه در سایه لبخند ترامپ ادعا کرد که لازم است، مذاکرات جدیدی با ایران انجام شود. وی گفت:«فکر می‌کنم ما قطعا اهداف یکسانی در قبال ایران داریم. چه کارهایی مدنظرمان است که انجام دهیم؟ اول، می‌خواهیم مطمئن شویم آنها به سلاح هسته‌ای دست پیدا نمی‌کنند، منظورم این است تا سال 2025 ابزاری در اختیار داریم، می‌خواهیم از آن فراتر برویم و به اطمینان کامل در درازمدت دست پیدا کنیم. دوم، ما می‌خواهیم فعالیت آنها در زمینه موشک‌های بالستیک را کاهش دهیم. سوم، می‌خواهیم فعالیت منطقه‌ای آنها را مهار کنیم.»
ماکرون در ادامه همنوایی با ترامپ ادعا کرد، اختلافات میان امریکا و کشورهای اروپایی در قبال ایران به مسائل راهبردی مربوط نمی‌شود و دو طرف از لحاظ روش‌های محقق کردن اهداف خود در قبال ایران اختلاف دارند. رییس‌جمهور فرانسه گفت:«مساله کلیدی این است و همه مباحثات دیگر، مسائل تکنیکی هستند. برای رسیدن به این هدف لازم است مذاکراتی آغاز شود و فکر می‌کنم این همان چیزی است که رییس‌جمهور ترامپ آن را مطرح کرده است. لازم است مذاکرات جدیدی را آغاز کنیم تا به این اهداف دست پیدا کنیم.»
ماکرون در حالی موضع ترامپ مبنی بر لزوم مذاکره مجدد با تهران درباره فعالیت‌های هسته‌ای‌اش را تکرار کرد که وی در سال 2018 نیز هنگامی که ترامپ قصد داشت از برجام خارج شود با طرح بحث «توافق مکمل برجام» قصد متقاعد کردن رییس‌جمهور امریکا برای باقی ماندن در توافق را داشت که البته این سیاست وی با کناره‌گیری امریکا از توافق عملا شکست خورد.
این اظهارنظر ماکرون با واکنش تند ایران روبه‌رو شد و سخنگوی وزارت امور خارجه با رد این سخنان تاکید کرد که طرح مسائل فرابرجامی از سوی فرانسه کمکی به حفظ برجام نمی‌کند. ماکرون در حالی با ترامپ همصدا شده است که این اقدام وی می‌تواند سفر هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان به تهران که روز دوشنبه انجام می‌شود را تحت‌الشعاع قرار بدهد. هایکو ماس، نخستین مقام از گعده تروییکای اروپایی حاضر در برجام است که پس از کاسته شدن از سطح تعهدات برجامی ایران در اعتراض به تعلل 1+4 به تهران می‌آید و برخی از تحلیلگران حضور وی در تهران را در این شرایط نشانه اراده سیاسی اروپا برای حفظ برجام و راضی کردن ایران می‌دانند. در چنین شرایطی حتی اگر اظهارنظر ماکرون را خودشیرینی سیاسی برای ترامپ هم بدانیم اما همصدایی یکی از کشورهایی که هنوز در برجام به ایران بدهکار است با امریکا می‌تواند بر تصمیم برجامی آتی ایران تاثیر بگذارد. در حالی که تیم ترامپ ناامید از به نتیجه رسیدن سیاست فشار حداکثری فعلا تصمیم دارد، دامنه تحریم‌های اقتصادی و فشارهای سیاسی را تا حدی توسعه بدهد که تهران را به واکنش وادارد، زنگ خطری که باید در اروپا شنیده شود به فروپاشی برجام مربوط است. تهران تکلیف خود با موش و گربه‌ بازی‌های ترامپ را حداقل برای میان‌مدت مشخص کرده اما اگر تروییکای اروپایی همراه با چین و روسیه نتوانند به انتظارهای اقتصادی ایران از برجام پس از یک سال صبر استراتژیک پاسخ بدهند، اقدام آتی ایران در مسیر کاستن از سطح تعهدات برجامی می‌تواند، شطرنج معادلات منطقه‌ای در غرب آسیا را پیچیده‌تر از امروز کند.