چاپ

سرزمین ایرانیان- دکتر جواد رفیع‌نژاد، استاد گروه حشره‌شناسی پزشکی و مبارزه با ناقلین دانشگاه علوم پزشکی تهران «میازیس» را به معنی قرار گرفتن تخم و یا لارو برخی از مگس‌ها بر روی زخم دانست و گفت: این امر می‌تواند اختیاری،‌ اتفاقی و یا اجباری باشد.

وی ادامه داد: در حالت «میاز» اتفاقی، مگس تخم خود را بر روی مواد غذایی رها می‌کند و ما بدون آنکه متوجه باشیم از این مواد غذایی استفاده می‌کنیم که در این صورت سیستم گوارشی ما ممکن است آلوده به میاز شود.

رفیع نژاد، اسپری کردن تخم یا لارو برخی از مگس‌ها را به دهان باز دام یا افراد را از دیگر موارد بروز انواع میاز اتفاقی دانست و اظهار کرد: بیشتر چوپانان و افرادی که با دام سر و کار دارند و یا در بیابان‌ها فعالیت می‌کنند، با آن مواجه هستند. در این حالت 50 تا 100 تخم یا لارو در بافت گلو قرار می‌گیرد و فرد احساس خفگی می‌کند.

این محقق حشره شناس تاکید کرد: در حالت میاز اجباری نیز مگس، لارو خود را بر روی بافت‌های زنده قرار داده و این لاروها از بافت زنده تغذیه می‌کنند. از این رو به عنوان بیماری محسوب می‌شود و فرد مبتلا باید تحت نظر پزشک مورد مداوا و درمان قرار گیرد.

وی با اشاره به میاز اختیاری توضیح داد: در حالت میاز اختیاری، مگس لارو خود را بر روی بافت‌های مرده قرار می‌دهد و این لاروها از بافت مرده تغذیه می‌کنند و لذا ما می‌توانیم از این خصوصیت مگس‌ها برای درمان عفونت‌ها، زخم‌های مزمن، بافت‌های نکروزه و بطور کلی برای درمان و از بین هر بافت مرده استفاده کنیم که به این عمل لارو درمانی یا «ماگوت تراپی» می‌گویند.

غریب ماندن ماگوت تراپی برای پزشکان

رفیع نژاد با بیان اینکه روش‌های درمانی میازیس برای پزشکان کشور شناخته شده نیست، ادامه داد: زمانی که لارو مگس در بافت گلو وارد می‌شود، سر خود را داخل بافت کرده و انتهای بدن آنها که دارای سوراخ تنفسی است، در بیرون بافت قرار می‌گیرد و در صورتی که سوراخ تنفسی لاروها به هر طریقی مسدود شود لاروها خود را از بافت جدا کرده و از بین می‌روند.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه تهران به روش‌های از بین بردن لاروهای مانده در بافت گلوی فرد مبتلا اشاره کرد و یادآور شد: برای این منظور می‌توان از روغن‌های مایع مانند پارافین مایع و یا روغن‌های خوراکی مایع به صورت قرقره استفاده کرد.

وی استفاده از قرقره سرم‌های فیزیولوژی حاوی چند قطره مایع بی‌حس کننده لیدوکائین را از دیگر روش‌های درمانی این بیماری نام برد و یادآور شد: لیدوکائین موجب بی‌حسی و جدا شدن لاروها از بافت شده و سرم فیزیولوژی موجب شستشوی آنها می‌شود.

استاد گروه حشره‌شناسی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران با تاکید بر اینکه انسان میزبان خوبی برای لارو مگس‌ها نیست و به صورت ناخواسته در زنجیره تکاملی لاروها قرار می‌گیرد، افزود: در برخی مواقع که افرادی دچار اختلال در سیستم گوارشی می‌شوند با مراجعه به پزشک و انجام آزمایش مدفوع، متخصصین با لاروهای سفید رنگی در مدفوع مواجه می‌شوند که به اشتباه به عنوان کرم‌های روده تشخیص داده می‌شوند.

سرنوشت لاروی که انسان میزبان آن است

رفیع نژاد مگس‌ها را نظافت‌چی‌های طبیعت توصیف کرد و ادامه داد: مگس‌ها دارای مراحل تکاملی مختلفی چون تخم،‌ لارو، پوپ و بالغ هستند و برای اینکه لارو مگس به مرحله بلوغ برسد و پرواز کند باید از محل خود (زخم‌ها) خارج و وارد خاک شود تا سیر تکاملی آن کامل شود و لذا هیچ لاروی در بافت و نسوجی که وارد شده باقی نخواهد ماند.

وی با بیان اینکه در صورتی که میاز درمان نشود، لارو مگس از بدن خارج خواهد شد، اظهار کرد: از سوی دیگر در لارو درمانی هرگز نگران باقی ماندن لارو بر روز زخم نیستیم، چون حتی اگر لاروی در داخل زخم باقی بماند برای بالغ شدن حتما از محیط خارج خواهد شد.

رفیع نژاد یادآور شد: این روش به عنوان یک روش درمانی مکمل برای درمان زخم‌های لاعلاج یا صعب‌العلاج بوده و می‌تواند به بیماران دارای زخم دیابتیک و یا بیمارانی که دارای زخم‌های مزمن بوده و سال‌ها از داشتن زخم رنج می‌برند، کمک کند.

طب مکمل لارودرمانی در خدمت نظام سلامت

رفیع نژاد با تاکید بر اینکه ما با توسعه این روش هرگز به دنبال مداخله در اقدامات تیم پزشکی نیستیم، گفت: تیم پزشکی ما شامل یک متخصص حشره‌شناس، پرستار آشنا با روش‌های لارو درمانی و یک پزشک به عنوان مسئول گروه است که کارها تحت نظر وی انجام می‌شود.

این محقق، لارو درمانی را به عنوان طب مکمل توصیف کرد و ادامه داد: در حوزه سوختگی‌ها پزشک اقدامات درمانی خود را ارائه می‌دهد و ما نیز با استفاده از لارو درمانی در ترمیم زخم روند درمان را تسریع می‌کنیم.

وی با اشاره به وضعیت درمان زخم‌های پای دیابتی، خاطر نشان کرد: در حال حاضر برای قطع پای دیابتی، پزشک 5 تا 10 سانتیمتر بالاتر از محل عفونت را قطع می‌کند در حالی که با استفاده از لارو درمانی دقیقا اعلام می‌کنیم که از چه ناحیه‌ای پا باید قطع شود.

رفیع نژاد تاکید کرد: از روش‌های ارائه شده در این زمینه علاوه بر آنکه دارای تاییدیه FDA است، تاکنون بیش از 15 پایان نامه و بیش از 20 مقاله ISI منتشر شده است.

رفیع نژاد ادامه داد: ما به وزارت بهداشت پیشنهاد ایجاد رشته حشره‌شناسی قانونی را با همکاری سازمان پزشکی قانونی کشور در دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران در مقطع دکتری دادیم که با ایجاد گرایش این رشته موافقت شد.

تلاش برای درمان زخم‌های لیشمانیایی با لارو

رفیع نژاد با تاکید بر اینکه موارد بسیار زیاد و روز افزون بروز بیماری لیشمانیا (سالک) در کشور وجود دارد، یادآور شد: گزارش‌هایی از بروز این بیماری در تهران نیز وجود دارد. زخم‌های لیشمانیایی از جمله زخم‌های صعب‌العلاج است که تاکنون روش‌های درمانی قطعی ندارند و درمان آن به‌ویژه در موارد مقاوم به دارو بسیار سخت و داروهای آن نیز گران و دارای عوارض زیادی است.

به گفته وی، برای درمان این بیماری باید حدود 5 تا 6 آمپول «گلوگانتیم» داخل جلدی در پیرامون زخم‌ها تزریق شود که بسیار دردناک و دارای عوارض زیادی است.

وی با اشاره به انجام مطالعات این تیم تحقیقاتی در زمینه زخم‌های لیشمانیوزی خاطرنشان کرد: علاوه بر مطالعه در درمان زخم‌های لیشمانیوزی مشغول انجام مطالعاتی در قالب پایان‌نامه‌های دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری بر روی باکتری مقاوم به آنتی بیوتیک‌ها و نیز درمان قارچ‌های مخمری، رشته‌ای و سطحی و نیز سوختگی‌ها و در نهایت تولید محصول جهت درمان این بیماری‌ها هستیم.

رفیع نژاد بیماری سالک (لیشمانیوز جلدی) را یکی از بیماری‌های خاص منطقه خاورمیانه و آمریکای لاتین توصیف کرد و گفت: برای کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی این بیماری معنای خاصی ندارد و باید کشورهایی نظیر ما که با این بیماری مواجه هستند، به دنبال راهکارهای درمانی آن باشند.

رفیع نژاد اضافه کرد: علاوه بر آن مراحل کارآزمایی‌های بالینی این روش‌ها با اخذ مجوزهای کمیته اخلاق دانشگاه در حال انجام است و در کنار آن در تلاش هستیم تا یک شرکت دانش‌بنیان در زمینه لارو درمانی تاسیس کنیم.

این محقق حشره‌شناس با بیان اینکه مراحل ثبت شرکت طی شده است، یادآور شد: این اقدام می‌تواند یک راهکار عملی برای درمان بیماری‌های لاعلاج و صعب‌العلاج باشد و ما امیدواریم گام‌های عملی برداشته شود.

عدم توجه به حق مالکیت فکری در کشور

وی با بیان این‌که مطالعات در زمینه لارو درمانی به صورت محدود از سال 1382 شروع شده بود، گفت: ما از سال 86 این مطالعات را آغاز و از سال 92 در قالب طرح‌های تحقیقاتی و با مجوز کمیته اخلاق دانشگاه وارد کلینیک کردیم.

استاد گروه حشره‌شناسی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه هیچ کدام از مطالعات انجام شده در کشور به کلینیک وارد نشده است، خاطرنشان کرد: از سوی دیگر در صورتی که هر مرکزی به لارو نیازمند باشد، ما قادر خواهیم بود بعد از 24 ساعت لاروهای کاملا استریل را در بسته‌بندی‌های مناسب تهیه کنیم و در اختیار آنها قرار دهیم.

وی با بیان اینکه هم اکنون همکارانی در شیراز، خوزستان، بابل و اصفهان اقدام به تولید لارو کرده‌اند که همگی دوره آموزشی خود را در زیر نظر اساتید این گروه گذرانده‌اند، ادامه داد: از آنجایی که متاسفانه حق کپی رایت در کشور وجود ندارد، این افراد بدون رضایت اقدام به تولید لاروها کرده‌اند.

مشکلات رشته حشره‌شناسی

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه مباحث مربوط به حشره‌شناسی پزشکی در ترم دوم رشته‌های پزشکی ارائه می‌شود، گفت: از آنجایی که تمرکز دانشجویان رشته‌های پزشکی بر روی شناسایی و درمان بیماری‌ها است، لذا دانشجویان پزشکی اهمیت چندانی برای این دروس قائل نیستند، در حالی که به دلیل اشتغال بخش زیادی از کشور به امور دام و دامداری، شیوع بیماری میازیس در کشور زیاد است.

وی با تاکید بر اینکه در 3 استان کرمان، هرمزگان و خوزستان آمار عقرب گزیدگی بسیار بالا است و سالانه با موارد زیادی گزش و مرگ و میر مواجه هستیم، اضافه کرد: بطوری که تنها در خوزستان سالیانه بیش از 25 هزار مورد عقرب گزیدگی گزارش شده است.

این محقق پیشنهاد داد: بر اساس بیشترین شیوع بیماری هر استان، به دانشجویان قبل از اعزام برای انجام تعهدات قانونی آموزش‎های لازم در رابطه با بیماری‌های اصلی مناطق اعزامی ارائه شود تا دانشجویان بتوانند به بهترین نحو ممکن طرح خود را بگذرانند.