چاپ

دکتر م‍ژگان کاربخش، در خصوص تخلفات پژوهشي با بيان اينکه تخلف پژوهشي يا همان research misconduct شامل بر داده‌سازي، تغيير در داده‌ها يا سرقت ادبي (پلژريسم) بوده و مراحل مختلف پژوهش مانند ايده‌پردازي، انجام پژوهش، تنظيم گزارش، تهيه و چاپ مقاله را در بر مي‌گيرد، اظهار کرد: اين تخلف‌ها طيف متنوعي دارند مثلا شروع پژوهش قبل از اخذ کد اخلاقي، عدم رعايت پروتکل مصوب و تحميل خطرغيرقابل توجيه به سوژه‌هاي پژوهش، درج نام افرادي که مشارکتي در پژوهش و تدوين مقاله نداشته‌اند و...؛ گاهي افراد آگاهانه دست به تخلف آشکار مي‌زنند و گاهي به دليل اهمال و بي‌توجهي ممکن است تخلفي روي دهد.

مدير امور تحقيقات و فناوري معاونت پژوهشي دانشگاه علوم پزشکي تهران تصريح کرد: اگر به عنوان مثال شما استاد راهنماي يک پايان‌نامه باشيد و به دليل مشغله يا دلايل ديگر، تدوين و ارسال مقاله را به دانشجوي خود بسپاريد و مشکلي مثلا عدم رعايت کپي‌رايت در استفاده از تصاوير کتب يا مجلات ديگر و بازنشر آنها بدون اجازه نويسندگان در مقاله باشد شما نيز تخلف کرده‌ايد. لذا اين عضو هيات علمي نمي‌تواند بگويد اسم من در مقاله است؛ ولي از اين کپي‌برداري خبر نداشتم يا نمي‌دانستم اينگونه کپي‌برداري تخلف است. در واقع اين عذر بدتر از گناه است.

وي در خصوص اصطلاح whistle blower در مورد تخلفات پژهشي، توضيح داد: مثل داور مسابقه که در سوت مي‌دمد و ديگران را از رخداد خطا مطلع مي‌کند، whistle blower فردي است که به نحوي متوجه تخلف پژوهشي مي‌شود و آن را علني مي‌کند. اما اگر شبهه‌اي در موردي وجود دارد افراد مي‌توانند از طريق ايميل کميته اخلاق دانشگاه ethics@tums.ac.ir ما را مطلع کنند که بررسي کنيم؛ بنابراين اعلام عمومي تخلفي که ثابت نشده خودش نوعي تخلف است و با آن برخورد مي‌شود و به آن در اصطلاح malicious allegation مي‌گويند.

کاربخش در رابطه با دلايل بروز تخلف پژوهشي، گفت: گاهي بي‌توجهي دانشجو به انجام مراحل کار در طي زمان و سپس تلاش براي جمع کردن پژوهش براي فارغ‌التحصيل شدن هر چه سريع‌تر مطرح است.

وي ادامه داد: گاهي آموزش و نظارت کافي توسط استاد راهنما نسبت به عملکرد پژوهشي دانشجو وجود نداشته و به قول معروف دانشجو يک روز آمده موضوع را ثبت کرده و يک روز هم براي دفاع مراجعه کرده. اين مساله را اساتيد و گروه‌ها نبايد بپذيرند.

وي با ارائه پيشنهاداتي جهت جلوگيري از بروز تخلف پژوهشي، افزود: از اعضاي هيات علمي و همکاران مي‌خواهم در مورد پژوهش از قبيل پايان‌نامه و طرح‌هاي تحقيقاتي، آموزش در مورد ملاحظات اخلاقي و نظارت بر عملکرد دانشجويان خود را در اولويت قرار دهند. ثبت مستندات مثلا lab notebook مي‌تواند به اساتيد در پايش فعاليت پژوهشي دانشجويان کمک کند. وقتي دانشجو بداند لازم است تک تک نمونه‌هاي باليني و آزمايشگاهي را ثبت کند و به صورت دوره‌اي در اختيار استاد راهنما قرار دهد، احتمال تخلف کم مي‌شود.

مدير امور تحقيقات و فناوري معاونت پژوهشي دانشگاه علوم پزشکي تهران ادامه داد: همچنين اگر قرار است پژوهشي که در آن مشارکت داشته‌ايم، چاپ شود هرگز بدون مطالعه متن مقاله نبايد اجازه ذکر نام فردي به عنوان نويسنده در مقاله‌اي بيايد. درگذشته بيشتر نگراني همکاران تحقيق اين بود که مبادا مقاله‌اي چاپ شود و نام ايشان به عنوان نويسنده در آن نباشد (ghost author)، ولي در حال حاضر بايد مراقب صيانت از حيثيت علمي و آکادميک فردي و دانشگاهي که با زحمت کسب‌شده، باشيم و بي محابا آن را به خطر نيندازيم.

وي در خصوص نحوه برخورد دانشگاه علوم پزشکي تهران با اينگونه تخلفات، گفت: تخلف پژوهشي اعضاي هيات‌علمي پس از احراز در کميته اخلاق در پژوهش دانشگاه به هيات انتظامي و در مورد دانشجويان به کميته انضباطي ارجاع مي‌شود.

کاربخش تصريح کرد: در ساير دانشگاه‌هاي معتبر دنيا هم بر اساس شدت تخلف، مداخلات مختلف است و از عدم اعطاي گرنت‌هاي آتي، جلوگيري از ارتقاي شغلي، retraction مقاله تا توقف همکاري و اخراج متفاوت است.