چاپ

هر چند تفاوت‌هايي در نحوه حمايت دولت‌هاي پيشرو از سازمان‌ها و مراکز علمي وجود دارد اما مي‌توان از اکثر آنها به عنوان نمونه‌هاي موفق در اين رابطه ياد کرد.

سازمان يونسکو نيز در اين زمينه مجموعه راهکارهايي ارائه کرده است که مهم‌ترين بخش‌هاي آن در ادامه مورد بررسي قرار مي‌گيرد.

رابطه بين دولت‌ها و مراکز توليد علم و سازمان‌هاي دانش‌بنيان رابطه‌اي دوطرفه است و سرمايه‌گذاري دولت در اين مراکز مي‌تواند در آينده نزديک آورده اقتصادي مناسبي براي دولت‌ها داشته باشد.

به همين دليل دولت‌ها مي‌بايست با اتخاذ سياست‌هاي مناسب، برنامه‌ريزي دقيق و شراکت با سازمان‌هاي علمي از اين فرصت‌هاي اقتصادي نهايت استفاده را ببرند.

دولت‌ها در دنياي امروز بايد ارزيابي مجددي بر اختصاص منابع در زمينه علم و فناوري داشته باشند و بعلاوه تلاش کنند بازخورد بهتر و بيشتري از سرمايه‌گذاري‌هاي خود بدست آورند.

براي پيشبرد فعايت‌هاي علمي و دانش‌بنيان دولت‌ها بايد امکانات مالي را تا حد ممکن فراهم کرده و همچنين در صورت‌ نياز با اين مراکز شراکت کنند تا سرعت پيشرفت طرحها کند نشود.

يکي از مواردي که توجه ويژه دولت‌ها را مي‌طلبد، ايجاد شبکه‌هاي دانش و اطلاعات است تا در آنها صاحبان کسب‌وکارهاي علمي بتوانند به خوبي با هم در ارتباط باشند و نيازهاي خود را برطرف کنند.

يونسکو در مقاله خود به چند فاکتور مهم براي برنامه‌هاي آتي دولت‌ها اشاره کرده است:

1- دولت‌ها بايد همواره به طرح‌هاي علمي که مي‌توانند در کوتاه‌مدت عملياتي شوند، به ديد يک فرصت مناسب اقتصادي نگاه کنند و به عنوان شريک در آغاز مسير حاضر باشند تا پس از کسب نتايج مناسب آن شرکت يا سازمان امکان خصوصي‌سازي داشته باشد.

2- پارلمان‌ها و مجالس قانون‌گذاري بايد موانع و برخي از قوانين سخت را از سر راه سازمان‌هاي فعال در عرصه‌هاي علمي و فناوري کنار بزنند تا روند رشد اين مراکز با سرعت خوبي ادامه پيدا کند.

3- دولت‌ها از برنامه‌هايي حمايت کنند که بيشتر در راستاي زندگي بهتر و رفع چالش‌هاي ملي و جهاني هستند و در صورت امکان به جذب سرمايه‌هاي بين‌المللي نيز روي بياورند.

در ادامه به بررسي نحوه فعاليت موفق‌ترين دولت‌ها و ديگر مراکز حمايتي در کشورهاي مختلف مي‌پردازيم:

ژاپن؛ غول دنياي فناوري و الکترونيک

در ژاپن اختصاص بودجه‌هاي حمايتي به طرح‌هاي علمي فقط با تاييد "کميته مستقل مديريت منابع"(IAIs) امکان‌پذير است. اين کميته مسئول بررسي تمامي طرح‌هاي علمي، تشخيص طرح‌هاي داراي صلاحيت، تخصيص بودجه حمايتي، حمايت سازماني و اعطاي مجوزهاي مورد نياز براي طرح‌هاي علمي در ژاپن است.

اين کميته متشکل از دو بخش مجزاست. بخش اول از تمام آژانس‌هاي حمايتي دولتي ژاپن که در زمينه علم و فناوري فعاليت مي‌کنند، تشکيل مي‌شود.

آژانس‌هايي نظير "آژانس علم و فناوري ژاپن"(JST)، "انجمن ارتقاي علم ژاپن"(JSPS) و "سازمان توسعه انرژي‌هاي نو"(NEDO) در بخش اول اين کميته فعاليت مي‌کنند.

در بخش دوم آژانس‌هاي تحقيقاتي مستقل و غيردولتي هستند که در زمينه‌هاي مختلف از جمله علوم پايه، مهندسي و صنايع مختلف فعالند.

تمامي محققان و دانشگاه‌هاي ژاپن طرح‌هاي خود در زمينه‌هاي مختلف را به وزارتخانه متبوع و يا سازمان‌هاي مرتبط ارائه مي‌کنند و در صورتي که طرح‌هاي آنها بتواند نظر موافق کميته مستقل را جلب کند، تحت حمايت دولت قرار مي‌گيرند و مي‌توانند از بودجه و امکانات دولت استفاده کنند.

آلمان؛ حمايت مداوم دولت‌ها در 200 سال اخير

از قرن بيستم نام آلمان همواره به عنوان مهد دانشمندان بزرگ بر سر زبان‌ها بوده است و اين موضوع نشان‌دهنده اهتمام ويژه دولت‌هاي اين کشور در موضوع مطالعات علمي بوده است.

در دوره جنگ جهاني دوم نيز آلمان تحت حکمراني نازي‌ها توانست به پيشرفت‌هاي چشمگيري دست يابد و پس از تقسيم آن به دو کشور غربي و شرقي، نام آلمان غربي با پيشرفت‌هاي صنعتي گره خورد.

در حال حاضر بسياري از پروژه‌هاي تحقيقاتي مورد نظر اتحاديه اروپا از سوي دانشگاه‌ها، موسسات علمي و صنايع آلماني و تحت حمايت دولت اين کشور به نتيجه مي‌رسد.

سياست‌هاي دولت فدرال آلمان براي حمايت از طرح‌هاي مختلف به سه دسته تقسيم مي‌شود:

1- راهبرد تعالي علمي

اين راهبرد مجموعه برنامه‌هايي با هدف بهبود جايگاه آلمان به عنوان يک کشور برجسته براي تحقيق در درازمدت در عرصه بين‌المللي است.

توسعه دانشگاه‌هاي آلمان، حمايت از پژوهش‌هاي با استاندارد بالا و تسهيل همکاري در سيستم پژوهش‌هاي علمي و دانشگاهي از مهمترين سياست‌هاي دولت فدرال آلمان است که از سال 2005 آغاز شده است.

2- راهبرد حمايت از فناوري‌هاي برتر

آلمان برنامه‌ ويژه‌اي براي اختراعات و نوآوري دارد و قصد دارد به قطب اختراعات و فناوريهاي برتر(High-Tech) تبديل شود.

در اين راهبرد دولت آلمان تلاش مي‌کند از طرح‌ها و ايده‌هايي که قابليت عملياتي‌سازي‌ و صنعتي شدن حمايت همه‌جانبه داشته باشد.

افزايش سرعت رسيدن ايده‌ها به مرحله عمل مهمترين هدف دولت آلمان براي طرح‌هاي دانش‌بنيان و استارتاپ‌ها است.

3- راهبرد تحقيقات و آموزش بين‌المللي

دولت آلمان براي مسائل و چالش‌هاي علمي بين‌المللي موجود نيز برنامه‌ دارد. در پايگاه اينترنتي وزارت آموزش و تحقيقات آلمان آمده است که با توجه به اينکه 90 درصد علم و دانش جهان در خارج از آلمان توليد مي‌شود به همين دليل انجام فعاليت‌هاي علمي و تسهيل امکان انجام تحقيقات دانشگاهي و علمي بين‌المللي از اولويت‌هاي دولت المان است.

مطرح شدن آلمان به عنوان يک مقصد مطلوب براي دانشجويان خارجي و استفاده از توانمندي‌هاي محققان بين‌المللي يکي از مهمترين اهداف اين راهبرد محسوب مي‌شود.

رايگان بودن تحصيل در دانشگاه‌هاي آلمان براي دانشجوياني که به زبان آلماني مسلط هستند از جمله نتايج اين راهبرد است.

آمريکا؛ نظام آموزش عالي در مستقل‌ترين وضعيت ممکن

مراکز دانشگاهي و تحقيقاتي در آمريکا نيازهاي مالي خود را از منابع مختلفي تامين مي‌کنند و دولت بيشتر نقش سرمايه گذار دارد.

کارآفريني دانشگاه‌هاي آمريکا يکي از مهمترين و پايه‌اي ترين مسائلي است که در سياست‌هاي کلان آموزش عالي اين کشور تعريف شده است. بسياري از دانشگاهها تلاش مي‌کنند تا از وابستگي خود به دولت بکاهند و در مسير استقلال بيشتر گام بردارند.

کالج‌ها و دانشگاه‌ها در آمريکا مي‌توانند خصوصي يا دولتي باشند اما در دولت فدرال وزارتخانه‌اي که متولي تحصيلات تکميلي در کشور باشد وجود ندارد و رياست دانشگاه‌ها معمولاً توسط هيئت امنا يا هيئت مديريت دانشگاه‌ها تعيين مي‌شوند.

در آمريکا بودجه دانشگاه‌هاي دولتي عموماً توسط دولت محلي و همچنين از محل کمکهاي مالي افراد و شرکتهاي خصوصي تأمين مي‌شود. بخش عمده‌اي از منابع مالي دانشگاه‌هاي ايالتي از محل ماليات هاي پرداختي شهروندان همان ايالت تأمين مي‌شود. در نتيجه شهريه دانشگاه‌هاي دولتي براي شهروندان ساکن هر ايالت – که ماليات هايشان را به موقع پرداخته باشند- ارزانتر خواهد بود و دانشجوياني که از ايالت ها يا کشورهاي ديگر به هر دانشگاه وارد مي‌شوند شهريه سنگين تري پرداخت مي‌کنند.

بطور مثال دانشگاه هاروارد با سرمايه کل 29 ميليارد دلاري خود يک دانشگاه تماماً خصوصي است که بودجه ساليانه خود را از منابع گوناگون مانند صنعت، پروانه اکتشاف و اختراع، سرمايه داران و همچنين از دايره فارغ التحصيلان خود تامين مي‌کند.

دانشگاه‌هاي آمريکا از نظر تصميم گيري و اختيارات، به شدت (نسبت به دولت فدرال) غير متمرکز عمل مي‌کنند؛ و اين برگرفته از متمم دهم قانون اساسي ايالات متحده آمريکا است.

يکي از دلايل مهم موفقيت دانشگاه‌هاي آمريکايي در ساليان متمادي، حمايت روزافزون نهادهاي غير دولتي، شرکت‌ها، و افراد خيّر آمريکا از نظام آموزش عالي کشورشان بوده‌است. اين فرهنگ وقف به موسسات فرهنگي در دنيا کم‌نظير است.

تنها در سال 2007، دانشگاه‌هاي آمريکا مجموعاً مبلغ 30 ميليارد دلار هداياي نقدي دريافت نمودند.

از مهمترين حاميان مالي آموزش عالي در تاريخ آمريکا مي‌توان افرادي همچون خانواده راکفلر، اندرو کارنگي و وندربيلت را نام برد که حق زيادي بر گردن موفقيت امروزي دانشگاههاي بزرگ و سرشناس آمريکا دارند.

بزرگترين هديه در تاريخ آموزش عالي آمريکا از آنِ بنياد بيل و مليندا گيتس است که مقدار آن افزون بر يک ميليارد دلار بوده است و بزرگترين دريافت کنندهٔ يک هديه دانشگاه کلتک است که هديه اي 600 ميليون دلاري دريافت نمود.

نقش دولت‌هاي فدرال و دولت‌ مرکزي آمريکا در دانشگاه‌هاي غيردولتي بيشتر به عنوان سرمايه‌گذار و حامي طرح‌هاي علمي و تحقيقاتي است.

ارگان‌هاي دولتي همانند موسسات ملي بهداشت ايالات متحده آمريکا، وزارت نيرو ايالات متحده آمريکا، و بنياد ملي علوم آمريکا نقش بسيار عمده‌اي را در تامين مخارج پژوهشي دانشگاه‌ها بر عهده دارند و با توجه به نوع تحقيقات و نتايج آن اقدام به سرمايه‌گذاري در اين بخش‌ها مي‌کنند.

چين؛ دومين اقتصاد پرقدرت دنيا

چين معمولاً به عنوان يک ابرقدرت جديد بالقوه توصيف مي‌شود و بسياري از تحليلگران معتقدند پيشرفت اقتصادي سريع، توانايي نظامي فزاينده، جمعيت بسيار زياد و تأثيرگذاري روبه رشد بين‌المللي نشانه‌هايي هستند که از نقش برجسته جهاني اين کشور در قرن بيست‌ويکم حکايت مي‌کنند.

چين به عنوان دومين اقتصاد قدرتمند جهان قصد دارد از قدرت اقتصادي خود براي پيشرفت در زمينه‌هاي مختلف علمي، دانشگاهي و فناوري استفاده کند.

اين برنامه قصد دارد تا توانايي چين را در تمام عرصه‌هاي اصلي علم و فناوري از جمله مهندسي، پزشکي، فضا و قابليت‌هاي نظامي بهبود ببخشد.

آمارها نشان مي‌دهد که چين به خوبي در اين مسير حرکت مي‌کند و تغييرات ملموسي در عرصه‌هاي مختلف حس مي‌شود.

در سال 2015 دولت اين کشور بودجه 1.42 تريليون يوآن (213.4 ميليارد دلار) را براي حمايت از طرح‌هاي علمي به تصويب رساند که در دنيا رتبه دوم را براي بودجه‌هاي علمي به خود اختصاص داد. رشد اقتصادي چين سبب افزايش 35 درصدي بودجه تحقيقات علمي شده است.

در سند مصوب هيئت دولت چين به اين نکته اشاره شده است که اين کشور بايد به عنوان يک رقيب جدي براي ديگر کشورهاي فعال در عرصه علم و فناوري مطرح شود و در اين راستا گسترش دانشگاه‌هاي اين کشور در دستور کار قرار گرفته است.

دانشگاه‌هاي چين در سال‌هاي اخير به خاطر حمايت‌هاي جدي دولت اين کشور بسيار گسترش پيدا کرده‌اند و تمرکز ويژه‌اي بر روي همکاري با ديگر دانشگاه‌هاي جهان و شرکت در تحقيقات بين‌المللي دارند.

تلاش براي جذب محققان و دانشجويان خارجي برجسته بخش ديگري از برنامه‌هاي دانشگاه‌هاي اين کشور است.

حضور دولت چين در دانشگاه‌هاي اين کشور و جهت‌دهي به برنامه‌هاي آنها شديدا حس مي‌شود.

آموزش محققان برجسته و بااستعداد براي تضمين آينده علمي چين يکي از دغدغه‌هاي اصلي برنامه‌ريزان عرصه آموزش عالي چين بوده است.

علاوه بر برنامه‌هاي ويژه براي حمايت از دانشگاه‌ها، ساخت و گسترش مراکز تحقيقاتي در شهرهاي بزرگ نظير پکن و شانگهاي از اولويت‌هاي دولت چين است.

سوئد؛ بزرگترين حامي علم در اسکانديناوي

دولت سوئد با سرمايه‌گذاري پنج ميليارد دلاري در زمينه علم و فناوري بزرگترين حامي تحقيقات علمي در منطقه اسکانديناوي محسوب مي‌شود.

در کنار دولت، اين کشور آژانس‌هاي علمي حمايتي و همچنين صنايع بزرگ سوئدي در حمايت از تحقيقات علمي و دانشگاهي نقش دارند.

در کنار منابع داخلي، مراکز تحقيقاتي در سوئد از اتحاديه اروپا نيز کمک‌هاي مالي، تجهيزاتي و علمي دريافت مي‌کنند.

در سوئد چهار آژانس دولتي حمايتي عمده وجود دارد که به حمايت از طرح‌هاي تحقيقاتي در تمامي رشته‌هاي پرطرفدار از جمله مهندسي، پزشکي، فناوري‌هاي روز و علوم انساني اشتغال دارند.

در بين اين آژانس‌ها بيشترين مبلغ اختصاص‌يافته براي حمايت از تحقيقات در حدود 5.5 ميليارد کرون (618 ميليون دلار) بوده است.

علاوه بر آژانس‌هاي دولتي، چندين آژانس حمايتي خصوصي در اين کشور فعال هستند که با توجه به سياست‌هاي علمي و تحقيقاتي خود به حمايت از طرح‌هاي مختلف مي‌پردازند.

براي نمونه اين مراکز در پنج سال گذشته بيش از 450 ميليون دلار به مراکز دانشگاهي و آموزش عالي در سوئد کمک کرده‌اند.

جامعه مبارزه با سرطان سوئد يکي ديگر از اين مراکز است که 44 ميليون دلار به تحقيقات انجام شده در اين زمينه کمک کرده است.

در کنار آژانس‌هاي حمايتي، بنيادهاي موقوفه زيادي در سوئد فعالند که نقش مهمي در حمايت از تحقيقات علمي دارند. بسياري از اين مراکز در سال‌هاي دهه 90 ميلادي تاسيس شده‌اند و سالانه مجموعا حدود 135 ميليون دلار به تحقيقات علمي و دانشگاهي کمک مي‌کنند.

توانمندي علمي سوئد به خاطر حمايت‌هاي همه‌جانبه از سوي دولت و ديگر مراکز حمايتي، رشد قابل توجهي داشته است