شکوفايي کشند قرمز و عروس دريايي، افزايش آلودگي آب، ميزان
شوري و کدورت، مرگ تدريجي مرجان‌ها و تهديد زيستگاه آبزيان تنها بخشي از
معضلاتي است که «خليج فارس» با آن مواجه است.
مرجان‌هاي خليج فارس که همواره در معرض پديده سفيدشدگي قرار دارند
«خليج فارس» به عنوان سومين خليج بزرگ دنيا، در حدود 500 هزار
سال پيش، در کنار دشت‌هاي جنوبي ايران تشکيل شد و به مرور زمان بر اثر
تغيير و تحول در ساختار دروني و بيروني زمين، شکل ثابت کنوني خود را يافت.
اين خليج توسط تنگه هرمز به درياي عمان و از طريق آن به
درياهاي آزاد مرتبط است و از بين کشورهاي همسايه خليج فارس، کشور ايران
بيشترين مرز آبي مشترک را با خليج فارس دارد. طول مرز آبي کشور ايران با
خليج فارس با احتساب جزاير در حدود 1800 کيلومتر و بدون احتساب جزاير در
حدود 1400 کيلومتر است.
خليج فارس يکي از بزرگ‌ترين پناهگاه‌هاي موجودات دريايي مانند
مرجان‌ها، ماهي‌هاي تزئيني کوچک، ماهي‌هاي خوراکي و غير خوراکي، صدف‌ها،
حلزون‌ها، نرم‌تنان، شقايق‌هاي دريايي، اسفنج‌هاي دريايي، عروس‌هاي دريايي،
لاک‌پشت‌ها، دلفين‌ها، کوسه‌ماهي‌ها و بسياري از موجودات دريايي ديگر است.
5 گونه از 8 گونه لاک‌پشت‌هاي موجود در جهان در آب‌هاي خليج
فارس و درياي عمان زندگي مي‌کنند که 2 گونه لاک پشت «عقابي» و «سبز» در
سواحل و جزاير ايران چون هرمز، لارک، قشم، فارور و بني فارور و مکان‌هاي کم
عمق ساحلي سکونت دارند و عمده مکان‌هاي تخم‌ريزي آنها در جزاير هرمز،
هنگام، فرور، شيدور، لاوان، کيش، نخيلو و ام‌الگرم گزارش شده‌است.
اين در حالي است که وارد شدن نفت به آب‌هاي خليج فارس باعث
ايجاد مسموميت در اين لاک پشت‌ها شده، ضمن آنکه فعاليت‌هاي صيادي، وجود
زباله، فاضلاب‌ها، تردد شناورها، انفجارات جهت اکتشاف معادن و آلودگي
حرارتي تهديداتي براي زندگي آنها محسوب مي‌شود.
دلفين‌ها و نهنگ‌ها از جمله پستانداران آبي هستند که در خليج
فارس و درياي عمان زندگي مي‌کنند که در معرض مخاطرات گوناگون هستند؛ به
گونه‌اي که به باور محققان به دليل نبود تحقيقات کافي و نبود متخصص زبده
باعث کاهش تعداد دلفين‌هاي گوژپشت و نهنگ‌هاي خاکستري شده است.
علاوه بر آن 7 گونه از کوسه‌ها در آب‌هاي خليج فارس زندگي
مي‌کنند که از ميان آنها مي‌توان به کوسه ماهي درنده، کوسه گربه ماهي، نهنگ
کوسه يا کوسه کر، کوسه سرچکشي، کوسه ماهي شکاري و کوسه ماهي گورخري اشاره
کرد.
از سوي ديگر در اين منطقه آبي گسل‌هاي مکران کشيده شده است و
علي رغم توسعه اقتصادي در اين مناطق همواره احتمال زلزله و بروز سونامي
مي‌رود.
با توجه به اين حقايق به منظور پاسداري از ميراث معنوي و
فرهنگي «خليج فارس» و همچنين توجه به جنبه‌هاي زيستي، از سال 84 «خليج
فارس» در تقويم‌ها روزي را به نام خود کرد. 10 ارديبهشت هرسال مجالي براي
ما خواهد بود تا از ابهت خليج فارس و مشکلاتي که زمينيان براي آن ايجاد
کرده‌اند، سخن به ميان بياوريم.
دست و پنجه نرم کردن خليج فارس با آلاينده‌هاي زيست محيطي
دکتر وحيد چگيني، مشاور کميسيون تخصصي طرح پرورش ماهي در قفس سازمان شيلات (طرح اقتصاد مقاومتي) با بيان اينکه خليج فارس از لحاظ ميزان آلاينده‌ها در شرايط غير عادي
نيست، اظهار کرد: از سوي ديگر ساخت جزاير مصنوعي در خليج فارس از سوي
کشورهاي حاشيه جنوبي خليج فارس باعث نگراني است، ولي کشورهاي منطقه که شامل
ايران نيز مي‌شود، بايد توجه کنند که فاضلاب و مواد آلاينده را از طريق
شهرها و روستاهاي اطراف وارد اين آبراهه نکنند.
وي با اشاره به وضعيت زيست مرجان‌ها، اين جانوران را يکي از
اکوزيست بوم منطقه نام برد و يادآور شد: توجه به اين زيست‌بوم بسيار اهميت
دارد و نبايد به دليل ساخت بنادر و توسعه اقتصادي، زيست بوم خليج‌فارس آسيب
ببيند.
چگيني با بيان اينکه در حال حاضر روزانه تعداد زيادي شناور و
تانکرهاي نفتي در خليج فارس درحال رفت و آمد هستند، اضافه کرد: از اين رو
بايد زيست دريا از سوي کشورهاي منطقه و سازمان‌ها و نهادهاي بين‌المللي
مورد توجه قرار گيرند.
اين محقق حوزه علوم اقيانوس‌شناسي با اشاره به وضعيت شکوفايي
کشند قرمز و عروس دريايي در خليج فارس، خاطرنشان کرد: اين شکوفايي هر سال
به دليل تغيير فصل و گرم شدن هوا و همچنين به دليل ورود فاضلاب‌هاي شهري و
روستايي به آب از سوي ايران و ساير کشورهاي حوزه خليج فارس رخ مي‌دهد ، ولي
در سال‌هاي اخير شکوفايي جلبکي را همانند رخدادي که چندين سال قبل رخ داد و
9 ماه به طول انجاميد، شاهد نبوديم.
شکوفايي جلبکي و کشند قرمز در خليج فارس که منجر به قرمز شدن آب شد
به گفته وي، اين شکوفايي جلبکي علاوه بر وارد شدن خسارت زيست محيطي، خسارات اقتصادي نيز در پي دارد.
چگيني با بيان اينکه اين شکوفايي را هم در آب‌هاي شمالي و هم
جنوبي کشور داريم، يادآور شد: از سوي ديگر به دليل ورود آب توازن کشتي‌ها،
گونه‌هاي غير بومي و مهاجم به آب‌ها وارد شده است که سازمان دريانوردي و
کشتيراني و سازمان محيط زيست توجه زيادي در اين زمينه دارند و بر اساس
گزارش‌هاي آنها داده‌اي مبني بر وارد شدن گونه‌هاي مهاجم منتشر نشده است.
مشاور کميسيون تخصصي طرح پرورش ماهي در قفس سازمان شيلات،
خليج فارس را منطقه‌اي توصيف کرد که داراي حداکثر دما و دستخوش تغييرات
دمايي است و اظهار کرد: افزايش دمايي در اين منطقه به دليل پديده جهاني گرم
شدن زمين است و پيشنهاد مي‌شود که پارامترهاي زيست محيطي خليج فارس اندازه
گيري و رصد شود و تغييرات آن رصد شود تا شاهد رخدادهاي ناگوار در اين حوزه
آبي نباشيم.
وي استفاده از سنجنده‌هاي ماهواره‌اي را براي اندازه گيري
پارامترهاي دريايي همچون دماي سطح آب مهم دانست و گفت: همچنين با استفاده
از اين فناوري مي‌توان شکوفايي جلبکي را رصد کرد و از سوي ديگر اين فناوري
با کمک علم فيزيک دريا مي‌تواند ما را در بررسي جابجايي‌هاي شکوفايي جلبکي
ياري رساند.
استفاده از علوم جديد براي رصد وضعيت زيست خليج فارس
رييس سابق پژوهشگاه اقيانوس‌شناسي و علوم جوي با اشاره به
تحقيقات انجام شده در زمينه زيست خليج فارس، اظهار کرد: از سوي محققان
مطالعات زيادي از جمله مدل‌سازي گردش آب و خليج فارس انجام شده است.
وي با بيان اينکه درياي عمان نيز حائر اهميت است، توضيح داد:
در حال حاضر توسعه سواحل مکران در دستور کار مسؤولان کشور قرار دارد که به
نگاه ويژه‌اي نياز دارد؛ چون در خليج فارس به دليل وجود منابع نفتي شاهد
توسعه سواحل بويژه در منطقه عسلويه هستيم؛ ولي در منطقه مکران در گذشته به
اين موضوع که توسعه زير ساخت‌هاي شهري از اهميت زيادي برخوردار است، توجه
کمتري شده است.
چگيني عمق متوسط خليج فارس را 35 متر و عمق حداکثري آن را 110
متر ذکر کرد و گفت: اين در حالي است که در درياي عمان عمق‌هاي تا 3 هزار و
400 متري داريم و در سواحل عمق‌هاي 500 تا 700 متر داريم، از اين رو
فعاليت‌هاي دريايي مي‌تواند توسعه يابد.
گسل فعال مکران
چگيني با اشاره به وضعيت گسل مکران افزود: در خليج فارس و
درياي عمان فعال شدن گسل مکران مطرح است و اين در حالي است که مسؤولان امر
کمتر به اين موضوع توجه دارند.
وي در عين حال با بيان اينکه در 70 و 80 سال گذشته گسل مکران
فعاليتي از خود نشان نداده است، يادآور شد: اين وضعيت نبايد ما را از
پتانسيل ايجاد زلزله در اين منطقه غاقل کند؛ چراکه تجربه تاريخي و اسناد و
مدارک، مطالعات علمي و مدل سازي‌ها و همچنين بررسي‌هاي ما و سازمان‌هاي
بين‌المللي نشان مي‌دهد که اين منطقه پتانسيل رخداد زلزله با شدت‌هاي بالا
را دارد.
مشاور کميسيون تخصصي طرح پرورش ماهي در قفس سازمان شيلات با
تاکيد بر اينکه گسل اين منطقه بر اساس شواهد موجود هر 100 تا 150 سال فعال
مي‌شود، اضافه کرد: با توجه به گذشت آخرين زلزله در اين منطقه احتمال وقوع
زلزله با شدت بالا در اين منطقه مي‌رود.
وي با بيان اينکه اجراي هر طرحي از گواتر تا تنگه هرمز بايد
با توجه به پتانسيل لرزه‌زايي منطقه صورت گيرد، خاطرنشان کرد: در اين زمينه
مدل‌سازي‌ها انجام شده و هشدارهايي به سازمان‌هاي ذيربط داده شده، ولي
هنور اقدام جدي صورت نگرفته است.
توجه دنيا براي کاهش آسيب‌هاي سونامي
وي با بيان اينکه کشور عمان، مرکزي براي هشدار سونامي ايجاد
کرده است، ادامه داد: هشدارهاي سونامي از سوي کميسيون بين‌الدولي
اقيانوس‌شناسي و سازمان‌هاي منطقه‌اي مانند هند و عمان به ايران نيز ارسال
مي‌شود، ولي مشکلي که در اين زمينه رخ دهد، اين است که اگر زلزله بالاي 6.5
ريشتر و سونامي رخ دهد، بر اساس محاسبات انجام شده در مدت 15 تا 30 دقيقه
امواج سونامي به ايران مي‌رسد.
مشاور کميسيون تخصصي طرح پرورش ماهي در قفس سازمان شيلات با
تاکيد بر اينکه در بهترين حالت ممکن است امواج سونامي به 9 متر برسد،
يادآور شد: از اين رو نياز به مرکز هشدار و اطلاع رساني در کشور داريم و
در اين زمينه نبايد به سازمان‌هاي بين‌المللي بسنده کنيم.
چگيني با اشاره به نقش رسانه ملي و نهادهاي دولتي در زمينه
هشدار سونامي، تصريح کرد: «رسانه‌ها» بهترين راه براي هشدار هستند، ضمن
آنکه بايد در سواحل بلندگوهايي براي هشدار سونامي نصب شود تا مردم در مدت
زمان کوتاه 15 تا 30 دقيقه محل را ترک کنند.