بزرگنمايي:

ایرانیان جهان -
نخست‌وزیر آینده بریتانیا چه نگاهی به ایران دارد؟
٩٤٣
٠
شرق / متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست.
فردا سه‌شنبه، رقابت درون‌حزبی راست‌ها برای انتخاب رهبر تازه حزب و نخست‌وزیر تازه بریتانیا به نتیجه می‌رسد. فرایند چندمرحله‌ای انتخاب رهبر در این حزب که در حال حاضر دولت را در اختیار دارد، در آخرین مرحله به بوریس جانسون، وزیر خارجه پیشین و جرمی هانت، وزیر خارجه فعلی دولت ترزا می‌ رسیده است. پیش‌بینی اکثریت قریب به اتفاق ناظران سیاسی بریتانیا البته حاکی از این است که به احتمال قریب به یقین، جانسون جانشین ترزا می‌ خواهد شد. این گمان تا حدی به یقین نزدیک است که کیم دروک، سفیر سابق بریتانیا در آمریکا نیز بر اساس آن درباره آینده کاری‌اش تصمیم گرفت. وقتی افشای مواضع منتقدانه او درباره رئیس‌جمهور آمریکا به چالشی بین دو متحد سنتی تبدیل شد، نخست‌وزیر و وزیر خارجه از دروک حمایت کردند اما وقتی جانسون از چنین حمایتی خودداری کرد، دروک از سمت خود استعفا داد. فاصله بین سوابق و مواضع دو گزینه نهایی یا به تعبیر دقیق‌تر، رویکردهای گزینه اصلی یعنی جانسون، سوژه رسانه‌های جهان است؛ اما یک سؤال مهم در این میان این است: نخست‌وزیر آینده بریتانیا، به ایران چه نگاهی دارد؟
از حمایت از برجام تا تهدید به تحریم
بوریس جانسون، همانند رقیب اصلی‌اش، با سابقه وزارت خارجه به رقابت نخست‌وزیری وارد شده است. مواضع نژادی او، همراهی‌اش با راست افراطی و دیگر جهت‌گیری‌های سیاسی‌اش، همگی او را مانند بسیاری از هم‌حزبی‌هایش در موضعی مقابل ایران قرار می‌دهد اما سابقه عملی او، حمایت از برجام بوده‌ است. واضح‌ترین موضع‌گیری جانسون به عنوان وزیر خارجه یکی از امضاکنندگان توافق، یادداشتی بوده ‌است که او دو سال پیش، یعنی در 17 جولای 2017، در واشنگتن‌پست منتشر می‌کند. او در این یادداشت البته ایران را کشوری مشکل‌آفرین در خاورمیانه معرفی می‌کند که به دنبال سلاح هسته‌ای است اما می‌نویسد که توافق هسته‌ای مانع دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است: «تا اینجا، این توافق که رسما به عنوان برنامه جامع اقدام مشترک شناخته می‌شود، کار کرده ‌است و ما بر این باوریم که این بهترین گزینه برای جامعه بین‌المللی است». او سپس به توضیح محدودیت‌هایی می‌پردازد که این توافق روی برنامه هسته‌ای ایران اعمال می‌کند. جانسون در این یادداشت، موضعی همدلانه با نگاه رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ اتخاذ می‌کند و اقدامات ایران در منطقه و جهان را محکوم می‌کند؛ اما هم‌زمان تأکید می‌کند که این توافق، قدرت ایران را در آنچه او «اقدامات مخرب» ایران می‌خواند و برعکس یک مسئله احتمالی، یعنی حرکت ایران به سمت غنی‌سازی در سطح تسلیحاتی را خنثی کرده ‌است.
تلاش جانسون برای نجات توافق هفت‌جانبه اما در عمل از این هم فراتر می‌رود. او همانند امانوئل مکرون، سفری به واشنگتن دارد تا تلاش کند رئیس‌جمهور آمریکا را قانع کند از توافق برجام خارج نشود. در این سفر، او به جز شخص رئیس‌جمهور دیدارهای متعددی با اعضای دولت ترامپ و کاخ سفید دارد اما در نهایت اقبالی در اقناع ترامپ پیدا نمی‌کند و ناکام بازمی‌گردد. کیم دروک، در یادداشت‌هایی که به تازگی از میان مکاتبات او و جانسون افشا شده است، در همین رابطه می‌آورد: «این نتیجه، تناقض کاخ سفید را نمایان می‌کند؛ دسترسی شما عالی است و به‌جز رئیس‌جمهور می‌توانید همه را ببینید؛ اما در محتوای کار، دولت تصمیمش را در جهت وندالیسم دیپلماتیک نسبت به این اقدام گرفته ‌است؛ ظاهرا به دلایل عقیدتی و شخصی؛ این توافق اوباما بوده‌ است».دو سال بعد، جانسونی که در رقابت برای کسب رأی راست‌گرایان حزب محافظه‌کار است با صحنه تقابل ایران و آمریکا مواجه است. او در مواجهه با اقدام ایران برای کاهش تعهدات به برجام، موضع‌گیری تندی دارد و از ایران می‌خواهد «این دیوانگی را پایان دهد». او در صحبت‌هایی که ماه گذشته ایراد شده، همچنین تصریح می‌کند که آماده ‌است تحریم‌ها علیه ایران را دوباره آغاز کند: «نمی‌خواهم مردم فکر کنند من نسبت به ایران موضع ملایمی دارم. ما با وضعیت سختی مواجهیم و من قطعا آماده‌ام اگر آنها از توافق هسته‌ای تخطی کردند این مسیر را بروم. توصیه اکید من به ایرانی‌ها این است که این دیوانگی را پایان دهند، قدم دیگری که مفاد توافق را زیر پا بگذارد برندارند و سلاح هسته‌ای نسازند».فاصله بین این دو موضع شاید با بررسی موضع جانسون در قبال ترامپ قابل درک شود. جانسون که پیش از انتخابات 2016 درباره ترامپ گفته بود او «عقلش را از دست داده است» بعد از انتخابش به عنوان ریاست‌جمهوری، او را دارای «برنامه‌ای هیجان‌انگیز برای تغییر» توصیف کرد. بسیاری در اروپا جانسون را نسخه بریتانیایی ترامپ می‌خوانند و همراهی نگاه او با ترامپ، از دلایل مهم این نگاه است.
مخالفت با گزینه نظامی علیه ایران
اما گزینه نخست‌وزیری بریتانیا در مخالفت با گزینه اقدام نظامی علیه ایران توسط آمریکا، موضعی صریح و قاطع می‌گیرد و تأکید می‌کند در جایگاه نخست‌وزیر از آن حمایت نخواهد کرد. او در مناظره با رقیبش جرمی هانت، چنین می‌گوید: «امشب با شما خیلی صریح صحبت می‌کنم. اگر بگویید رفتن سراغ جنگ با ایران گزینه‌ای منطقی برای ما در غرب است، من چنین چیزی را باور ندارم. راه پیش‌رو باید دیپلماسی باشد. اگر از من بپرسید آیا فکر می‌کنم [در جایگاه نخست‌وزیر] از اقدام نظامی علیه ایران دفاع خواهم کرد، پاسخ منفی است».
ماجرای نازنین زاغری
اما وقتی نام جانسون و رابطه با ایران به میان می‌آید، مسئله نازنین زاغری اولین چیزی است که به ذهن بسیاری می‌رسد. بوریس جانسون در جایگاه وزیر خارجه، در آذر 1396 به تهران سفر می‌کند. مسئله نازنین زاغری، شهروند ایرانی-‌بریتانیایی که آن زمان 19 ماه بود در ایران زندانی بود، در صدر موضوعات سفر او توصیف شده بود. در گزارش‌های رسمی در‌این‌باره، اشاره‌ای به این پرونده نشده ‌است اما ناکامی او در ایجاد پیشرفت در این زمینه،‌ انتقادهای بسیاری را در بریتانیا به‌همراه داشت. موضع‌گیری‌های پیشین جانسون و روایت‌های غیررسمی حاکی از این بود که جانسون، به‌جای اینکه به توافقی در این زمینه برسد، وضعیت پرونده را پیچیده‌تر کرده است. ریچارد رتکلیف، شوهر نازنین‌ زاغری، تا همین حالا که رقابت نخست‌وزیری در جریان است هم از این بابت جانسون را هدف انتقاد قرار می‌دهد. ناکامی جانسون در این پرونده تا حدی بود که یک بار عذرخواهی او را نیز به همراه داشت. او کمی بعد از صحبت‌هایش درباره «آموزش خبرنگاری» در ایران توسط زاغری، بابت «اشتباهش» دراین‌باره عذر خواست و تأکید کرد زاغری برای دیدار با بستگانش به ایران آمده اما از دیدگاه بسیاری از ناظران، این عذرخواهی نتوانست تأثیری در روند پرونده داشته باشد.
هانت و ترجیح دیپلماسی
اصلی‌ترین رقیب بوریس جانسون، شانس اندکی برای کسب کرسی ترزا می‌ دارد و احتمالا باید روی اثرگذاری هم‌زمان جنجال‌های کوچک روی جانسون حساب کند. جرمی هانت در موضوعاتی مثل برگزیت، تفاوت‌های مهمی با رقیبش دارد اما به‌عنوان یک محافظه‌کار، در قبال ایران، نگاه او تفاوت چندانی با جانسون ندارد و بیشتر روش او در مقایسه با رویکردهای غیرمعمول جانسون جلب توجه می‌کند.هانت که همین حالا در مسئله نفت‌کش‌ها درگیر تقابلی سیاسی با ایران است، چه زمانی که نفت‌کش گریس1 با محموله ایرانی، توسط نیروهای دریایی کشورش توقیف می‌شود، چه زمانی که ایران تعهداتش را به برجام کاهش می‌دهد و چه زمانی که نفت‌کش بریتانیایی استنا ایمپرو، توسط سپاه پاسداران توقیف می‌شود، هم‌زمان با هشدارها و تهدیدهایی که روی موضع کشورش نسبت به ایران دارد، مکررا تأکید می‌کند که به‌دنبال راه‌حل دیپلماتیک برای کاهش تنش‌ها با ایران است.
تفاوت مهم دوران وزارت خارجه او با جانسون در این است که جانسون، تلاش برای منع آمریکا از خروج از برجام را در سابقه داشت اما هانت در دوران بعد از خروج ترامپ، جدی‌ترین همراه مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا در مقابل ایران بوده ‌است. او در نشست‌های خبری مشترک، در کنار پمپئویی قرار می‌گرفت که مشغول تبیین سیاست فشار حداکثری علیه ایران بود. توقیف نفت‌کش ایرانی که در دوران او رخ داد، به روایت وزیر خارجه اسپانیا، با درخواست مستقیم آمریکا اتفاق افتاد؛ اما به نظر می‌رسد این نه حاصل تفاوت نگاه دو وزیر خارجه که ناشی از تفاوت رفتار آمریکا بوده ‌است.
در مسئله نازنین زاغری، جرمی هانت تلاش بسیاری کرده‌ است که تفاوت خود را با جانسون نشان دهد. دیدار با ریچارد رتکلیف در زمان اعتصاب غذای اعتراضی‌اش در مقابل سفارت ایران در لندن و موضع‌گیری‌های متعدد او درباره پرونده زاغری، با جلب حمایت شوهر این زندانی نیز همراه بوده ‌است تا تمایز بین رفتار او و «گاف» جانسون را برجسته کند.