بزرگنمايي:

سرزمین ایرانیان- اثربخشی برنامه‌ آماده‌سازی برای نقش مادری در افزایش عزت‌نفس زنان تحت درمان با IVF 

برنامه‌ آماده‌سازی برای نقش مادری عزت‌نفس زنان تحت درمان با IVF را افزایش می‌دهد
آمادگی برای پذیرفتن نقش مادری
تمرین‌های برنامه‌ آماده‌سازی می‌تواند میزان عزت نفس را افزایش دهد

عزت نفس مادر به درک او از بارداری و زایمان، آمادگی برای پذیرفتن نقش مادری و توانایی پذیرش و مراقبت از کودک اشاره دارد که می‌تواند بر وابستگی مادر و نوزاد و کسب مهارت‌های مادر تأثیر بگذارد. علاوه بر این، داشتن عزت نفس پایین قبل از زایمان می‌تواند بر سلامت روانی و جسمی مادران، سلامت نوزادان و دلبستگی مادر و نوزاد تأثیر منفی داشته باشد و به همان اندازه احتمال زایمان زودرس، آسیب مادر و جنین، کاهش عملکرد و احساس عدم شایستگی را در مادران بالا ببرد. به این ترتیب، عزت نفس بالاتر در مادران می‌تواند انجام نقش مادری و تغذیه‌ نوزاد را آسان‌تر کرده و بر رشد و نمو نوزاد، دلبستگی مادر و نوزاد، خلق‌وخو و رشد و نمو روانی نوزادان تاثیر بگذارد. بنابراین، موفقیت در سازگار شدن با تغییر نقش به شرایط عاطفی، سطح اعتماد به نفس و همچنین عزت نفس مادران بستگی دارد.

نقش مادری قابل‌توجه‌ترین رویداد تکاملی و فرآیندی چالش برانگیز و استرس‌زا برای یک زن است که نیاز به کسب دانش و مهارت و همچنین انگیزه دارد. به علاوه، تغییرات روحی و جسمی دوران بارداری و مشکلات مرتبط با مادری می‌تواند بر حس مادر شایسته بودن اثر بگذارد و عزت نفس را کاهش دهد.

مادری، باروری و زایمان؛ از مهمترین جنبه‌های زندگی زنان هستند. در مقایسه با باروری، جنبه‌ دیگری نیز به نام ناباروری وجود دارد. ناباروری به معنی شکست در فرزندآوری پس از یک سال رابطه‌ جنسی بدون استفاده از روش‌های جلوگیری است. ناباروری نیز می‌تواند پیامدهای روانی مانند اضطراب، افسردگی و احساس گناه را در زوجین ایجاد کند. زنان از نظر روانی سخت‌تر می‌توانند با این مشکل سازگاری پیدا کنند. چرا که نقش مادری در بسیاری از جوامع قابل‌توجه‌ترین نقش زن محسوب می‌شود. برای حل این مشکل تست‌های ناباروری متعدد و درمان‌های زیادی ارائه می‌شود که می‌تواند باعث افزایش اضطراب و کاهش اعتماد به نفس آن‌ها شود.

در ایران میزان شیوع ناباروری اولیه بالاتر از میانگین جهانی است و با ننگ ناباروری، ناتوانی در تولید مثل، تجربه‌ درمان ناموفق، عزت نفس پایین، اختلاف زناشویی، مراجعات مکرر به مراکز پزشکی، استفاده از داروهای متعدد و تجربه‌ عوارض آن‌ها، آزمایش‌های مکرر و هزینه‌های بالای درمان، همراه است. شروع درمان ناباروری اغلب برای زوج‌ها یک تصمیم دشوار است. چنین درمان‌هایی با چالش‌های جسمی، روانی و مالی مرتبط است و باعث از دست دادن اعتماد به نفس و در نتیجه عزت نفس پایین می‌شود. با توجه به موفقیت درمان ناباروری و اثربخشی لقاح آزمایشگاهی (IVF)، زوج‌های متعددی از آن استفاده می‌کنند. میزان موفقیت این روش حدود 25 تا 30 درصد تخمین زده می‌شود. انتظارات بالا در مورد نتایج درمان نیز می‌تواند سبب مشکلات عاطفی، اضطراب، کاهش رضایت از زندگی و عزت نفس شود. علاوه بر این، درمان استرس‌زا از طریق IVF نیز می‌تواند عزت نفس مادران را کاهش دهد.

با توجه به اینکه، هیچ مطالعه‌ای در داخل کشور و یا خارج از کشور بر روی تاثیر برنامه‌ آموزش آمادگی نقش مادری بر عزت نفس مادران تحت درمان IVF انجام نشده است، میترا زندی و همکارانش در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی جلسات آماده‌سازی برای نقش مادری را در پژوهشگاه رویان برگزار کردند و تاثیرات آن را بر عزت نفس زنان تحت درمان IVF مورد بررسی قرار دادند.

این مطالعه بر روی 60 نفر از زنانی که در پژوهشگاه رویان تحت درمان با روش لقاح آزمایشگاهی یا IVF بودند، انجام شد. افراد به دو گروه شاهد و گروه مداخله تقسیم شدند. در ابتدای مطالعه از افراد هر دو گروه خواسته شد پرسشنامه‌ای را تکمیل کنند. سپس، برنامه‌ آماده‌سازی نقش مادری در چهار جلسه برای مادران گروه مداخله برگزار شد. بلافاصله پس از اتمام برنامه و یک ماه بعد از آن نیز هر دو گروه دوباره به پرسشنامه‌ها پاسخ دادند. پرسشنامه‌ها از طریق نرم‌افزار مورد بررسی آماری قرار گرفت. نتایج نشان داد پرسشنامه‌های هر دو گروه که یک ماه پس از جلسات آماده‌سازی تکمیل شده بودند، تفاوت قابل توجهی با هم دارند و مشخص شد که انجام تمرین‌های برنامه‌ آماده‌سازی می‌تواند میزان عزت نفس را افزایش دهد.

نتایج این مطالعه که در فصل‌نامه‌ علمی پژوهشی «مراقبت مبتنی بر شواهد» دانشکده‌ پرستاری و مامایی مشهد منتشر شده است، نشان داد که اجرای چنین برنامه‌هایی به همراه سایر خدمات مراقبت‌های ناباروری می‌تواند به آمادگی برای پذیرفتن نقش مادری کمک کند.

به اعتقاد زندی و همکارانش، «پرستارانی که در مراکز درمان ناباروری خدمت می‌کنند می‌توانند تجربه‌ مثبتی از بارداری برای افراد ایجاد کنند و عزت نفس را در دوران بارداری از طریق تمرین مهارت‌های آموزشی و افزایش آگاهی مادران بهبود بخشند».