بزرگنمايي:
سرزمين ايرانيان- تعيين مقادير اندک دارو در مايعات بيولوژيکي مانند پلاسما،
سرم خون و ادرار يکي از موضوعات مورد توجه و پر اهميت در مراحل اندازه‌گيري
و بررسي تأثير عملکرد دارو در بدن است.
يکي از مراحل مهم طي اين فرآيند، آماده سازي محلول آزمايش
است. از روش‌هاي معمول براي آماده سازي نمونه‌ها مي‌توان روش استخراج
مايع-مايع (LLE) و استخراج فاز جامد (SPE) را نام برد. اين روش‌ها عموما گران قيمت، وقت‌گير و نيازمند مصرف بالايي از حلال‌هاي آلي سمي هستند.
به همين دليل محققان دانشگاه‌هاي آزاد واحد علوم دارويي تهران
و علوم پزشکي شهيد بهشتي در مطالعات اخير خود به دنبال دستيابي به روش‌هاي
آزمايشي حساس و مؤثر براي اين منظور هستند.
ياسر پاشائي از محققان اين محققان اين طرح در دانشگاه آزاد
اسلامي واحد علوم دارويي تهران با بيان اينکه آماده‌سازي نمونه شامل
استخراج و غني سازي آناليت از محيط‌هايي با پايه پيچيده است، گفت: اما از
آنجايي که اين مايعات بيولوژيکي داراي ساختار پيچيده‌اي هستند و آناليز
مستقيم دارو به دليل عدم انتخاب پذيري امکان پذير نيست، لذا سنتز و استفاده
از يک جاذب مؤثر براي خالص سازي نمونه‌ها امري ضروري به نظر مي‌رسد.
پاشائي ادامه داد: بر اين اساس در اين تحقيق از
نانوکامپوزيت‌هاي گرافن اکسيد سوپر پارامغناطيس براي استخراج، پيش تغليظ و
تعيين مقادير بسيار اندک (در حد نانوگرم) داروهاي آنتاگونيست‌هاي گيرنده‌ي
آلفا آدرنرژيک (alpha-adrenergic antagonist) از نمونه‌هاي بيولوژيکي استفاده شد. اين داروها جهت درمان بيماري هايپرپلازي پروستات استفاده مي‌شود.
اين محقق، با تاکيد بر اينکه در اين تحقيق گرافن اکسيد
مغناطيسي به روش اشباع اصلاح شده سنتز شد، يادآور شد: ويژگي منحصر به فرد
اين ماده ظرفيت بالاي جذب و قابليت بالاي استفاده مجدد از آن به ويژه
جداسازي سريع و راحت آن از محيط با ايجاد يک ميدان مغناطيسي است.
پاشائي با اشاره به روش به کار رفته جهت آماده‌سازي نمونه‌ها
در اين طرح و ويژگي‌هاي ممتاز آن اظهار کرد: يکي از راه‌هاي مؤثر
آماده‌سازي نمونه‌ها، روش استخراج فاز جامد پراکنده ( d-SPE)
است. ما نيز از اين نانوجاذب براي خالص سازي نمونه‌هاي بيولوژيکي به عنوان
استخراج فاز جامد پراکنده استفاده کرديم. در اين روش برخلاف روش‌هاي معمول
نانوجاذب طراحي شده به جاي پک شدن در ستون‌هاي پيچيده و گران قيمت در
محلول نمونه پراکنده مي‌شود و سپس جاذب توسط يک ميدان مغناطيسي خارجي از
محلول نمونه جدا مي‌شود.
وي صرفه جويي در هزينه‌ها را يکي از مهمترين دستاوردهاي اين
روش ذکر کرد و گفت: علاوه بر آن به دليل عدم استفاده از سانتريفيوژ زمان
کمتري صرف جداسازي و پيش تغليظ مي‌شود. از طرفي پس از 4 بار تکرار متوالي
عمليات جذب-واجذب، ميزان استخراج دارو تغيير چنداني ندارد که نشان دهنده
امکان بازيافت، کاهش آلودگي زيست محيطي و استفاده‌ي دوباره از اين نانوجاذب
بدون افت کيفيت است.
اين محقق سادگي، فاکتورهاي تغليظ بالا، مصرف کم حلال‌هاي آلي
سمي و حجم مصرفي نمونه، ظرفيت راندمان بالا، دقت، صحت و تکرار پذيري و
همچنين امکان ترکيب با روش‌هاي مختلف دستگاهي را از ديگر مزاياي اين روش
نام برد.
وي خاطر نشان کرد: البته از اين نانوجاذب مي‌توان افزون بر
استخراج، جداسازي و پيش تغليظ مقادير اندک انواع داروها در مايعات
بيولوژيک، براي جذب و جداسازي ترکيبات آلي و معدني حذف آلاينده‌ها (مانند
پساب‌هاي صنعتي، رنگ‌ها و آفت‌کش‌ها) از نمونه‌هاي آب محيطي و همچنين در
تصفيه آب‌هاي خارج شده از کارخانه‌هاي داروسازي استفاده کرد.
پاشائي ادامه داد: در اين طرح براي اثبات درستي سنتز نانو جاذب از تفرق پرتو ايکس (XRD)، طيف سنج تبديل فوريه مادون قرمز (FT-IR)، ميکروسکوپ الکتروني روبشي (SEM)، طيف سنج پراش انرژي پرتو ايکس (EDX)، مغناطيس سنج نمونه ارتعاشي (VSM) و دستگاه اندازه‌گيري پتانسيل زتا(Zeta-potential analyzer) بهره گرفته شد.
اين تحقيقات از سوي ياسر پاشائي کارشناس ارشد شيمي دارويي از
دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم دارويي تهران، دکتر فاطمه قرباني بيدکرپه
عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي و دکتر مريم شکرچي عضو هيأت
علمي سازمان غذا و دارو اجرايي و نتايج آن در مجله Journal of Chromatography A با ضريب تآثير 3.98 منتشر شد.